پاسخ ما:

از روايات استنباطي به اين مضمون داريم که خداي تعالي آن تعدادي را که از صفات خود در ممکن، امکان اظهارش بوده در امام زمان (عليه السّلام) اظهار کرده است. با يک مثال مطلب توضيح داده مي شود:

يک نفر را تصوّر کنيد که نقّاش بسيار ماهر و زبردستي است يک تابلوي يک متر در يک متر به او مي دهند. طبعا اگر گفتيم روي اين تابلو هنرش را پياده کرده معنايش اين است که هر مقدار اين تابلو استعداد داشته هنرش را پياده کرده نه اينکه هنرش فقط همين است.

مي دانيم که خداي تعالي در تمام صفات، بي نهايت است. چون ذاتش بي نهايت است صفات ذاتش هم بي نهايت است. امّا در صفات افعالش (که در اينجا توضيح اين مطلب لازم است که بگوئيم صفات پروردگار به دو قسم است:

يک قسمت صفات ذات و يک قسمت صفات افعال خدا است.

صفات ذات، صفاتي است که از خدا به هيچ وجه جدا نمي شود. يعني تا گفتيم خدا، آنها هم هستند. مثلا خدا قادر است نمي شود گفت يک زماني خدا بوده و قادر نبوده. خدا عالم است نمي شود گفت زماني بوده که خدا عالم نبوده ولي مي توان گفت که خدا بوده ولي رازق نبوده بلکه قدرت بر رزق دادن را داشته است و قادر بوده است. مثلا يک نفر نجّاري را خوب بلد است و قادر به نجّاري است ولي تا بحال نجّاري نکرده، آيا قادر به نجّاري هست؟ بله ولي تا کار را نکرده باشد به او نجّار نمي گوئيم. خدا قادر بر خلقت و رزق دادن و رحم کردن است امّا اگر خلق را خلق نکرده رزقي به آنها نداده و کسي نبوده که به او رحم کند و رحمي نکرده بوده ولي قادر بر رحم و خلق و رزق دادن هست به او نمي شود رحيم و رحمان و رازق و خالق گفت. همين طور که به من که آدم نکشته ام و مي توانم بکشم نمي گوئيد قاتل، به من که مي توانم کتک بزنم امّا نزده ام نمي گوئيد ضارب. صفاتي که اين طور است صفات افعال خدا است صفات افعال يعني اسم گذاشتن روي کار خدا. اگر به کسي مي گوئيد قاتل، اين اسم خودش نيست از وقتي اين کار را کرده اسمش قاتل شده يعني قتل اسم کارش است و چون او کرده به او مي گويند:

قاتل. ضارب هم اسم زدنش است. نقّاشي اسم کار آن فرد است. به خدا هم وقتي مي گوئيد خالق، اسم کارش است نه اسم خودش، رحمان اسم کار خدا است رحيم اسم کار خدا است. اسم خودش نيست. اسم خودش اللّه است اسم خودش عالم و قادر است که بيشتر اسمهائي که هست اسم کار خدا است. قاضي الحاجات به خدا مي گوئيم و اين وقتي است که حاجت را برآورده مي کند. مي گوئيد:

يا غفّار الذنوب، اگر همه معصوم بودند و هيچ کس گناه نکرده و خدا هم کسي را نيامرزيده، خدا غفّار الذنوب نيست يعني قادر هست بر اين عمل ولي چون عمل نکرده او را غفّار نمي گويند پس اين اسمِ کار خدا است. توجّه داشته باشيد که اسم کار غير از اسم ذات است. لذا در تعبيرات اين گونه از اسماء را مي گويند اسماء افعال نه اسماء ذات. در مورد ما هم همين طور است که ما دو اسم داريم يکي اسممان آقاي نقّاش است يکي آقاي عليرضا. عليرضا را پدرمان روي مجموع وجودمان اسم گذاشته ولي از وقتي نقّاشي کرده ايم، نقّاش شده ايم.

بنابراين در صفات افعال پروردگار از اين جهت که يک طرفش تکيه اش به اسم ذات است بي نهايت است امّا از نظر اينکه يک تکيه اش به موجودات محدود است، محدود عمل مي شود. لذا در صفات افعال چون يک طرف تکيه اش به قدرت پروردگار است خدا بي نهايت قدرت دارد و بي نهايت هم مي تواند خلق کند امّا يک طرفش مربوط به مخلوق است و خالق بودن و رازق بودن او بي نهايت نيست، يعني خدا بي نهايت رزق به مخلوق محدود نمي دهد بلکه محدود رزق مي دهد و براي همين جهت است که نمي توانيد بگوئيد خدا اللّه ترين خداها است.

چون اللّهي جز خدا نداريم که او اللّه تر باشد او عالم تر و قادرتر باشد چون قادر مطلق و عالم مطلق او است امّا مي توانيم بگوئيم خدا احسن الخالقين است يعني بهترين خالقها است.

حضرت عيسي مي گويد:

اَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطّينِ کَهَيْئَةِ الطَّيْرِ [1] .

هيئت طير را من از گِل خلق مي کنم، اين را حضرت عيسي مي گويد، پس خالق است ولي خدا احسن الخالقين است.

شما به کسي مهرباني مي کنيد ولي خدا ارحم الراحمين است خدا رحيم ترين است مهربان ترين مهربانها است. شما چيزي را پرورش مي دهيد ربّ هستيد پدر و مادر ربّ فرزندانند ولي خدا ربّ الارباب است.

بنابراين صفات الهي که در ائمّه اطهار جمع شده صفات فعل خدا است نه صفات ذات خدا. يعني اگر ائمّه داراي صفات الهي هستند منظور صفات فعل خدا است. خدا رزق مي دهد آنها هم رزق مي دهند خدا مهربان است آنها هم مهربان هستند. خدا سريع الرضا است زود مي گذرد اينها هم سريع الرضا هستند. اين صفات به شکل بسيار کوچکترش در يک انسان معمولي هم ممکن است بوجود بيايد ولي در ائمّه اطهار در حدّ زيادش که ممکن است در وجود يک مخلوق پيدا شود در آنها پيدا شده. لذا آنها مظاهر صفات الهي هستند و به تعبيري آينه تمام نماي صفات افعال خدا مي باشند.

و با توضيح بالا صفات الهي محدود نخواهد شد.