علاّمه حِلّي در ايّام آخر عمر، وصيّت جامع و جالبي به فرزندش فخرالمحقّقين نمود که حقّا يک دستورالعمل بسيار عميق و جامعي است، ما همه آن را در اينجا مي آوريم تا از اين رهگذر نيز، درسهاي بسيار مهم و بزرگ را از محضر اين علاّمه سترگ بياموزيم.

بدان پسرم! خداوند تو را در راه اطاعتش، ياري کند و بر انجام کارهاي نيک توفيق داده و همواره با نيکوکاري پيوند دهد و تو را به آنچه آن را دوست دارد و مي پسندد راهنمايي نمايد و تو را به آرزويت در مسير سعادت برساند و در دو جهان خوشبخت سازد و به هرچه موجب روشني چشم مي گردد، زنده بدارد و بر عمر سعادتمندانه و زندگي گواراي تو بيفزايد و اعمال تو را با کارهاي نيک به پايان رساند و وسايل سعادتها را برايت فراهم نمايد و باران برکات سرشارش را بر تو بباراند و از هرگونه گزند، تو را نگهدارد و هرگونه زشتيها را از تو دور سازد.

من در اين کتاب (قواعد الاحکام) عصاره فتواهاي علما را براي تو خلاصه کرده ام و قواعد احکام اسلام را با واژه هاي کوتاه و عبارات روشن، تبيين نموده ام و در اين کتاب، جادّه رشد و هدايت و طريق استوار سعادت را روشن نموده ام بعد از آنکه پنجاه سال از عمرم گذشته و در دهه شصت سالگي قرار گرفته ام و سرور جهانيان رسول اکرم (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) سالهاي بين پنجاه و شصت را به عنوان آغاز نشانه هاي مرگ، ياد کرده است حال اگر خداوند حکم کرد و پايان عمر مرا در اين ايام تقدير نمود و امضا کرد، وصيت من (که خداوند سفارش به آن کرده) به تو اين امور است:

1 - همواره تقوا و پرهيزکاري را پيشه خود ساز؛ زيرا «تقوا» سنّت استوار و وظيفه لازم و سپر نگهدارنده و حامي جاويد است و سودمندترين چيزي است که انسان را براي آن روزي که چشمها در آن خيره مي گردد و او بي يار و ياور مي شود، آماده مي سازد.

2 - حتما از اوامر خداوند، اطاعت کن و آنچه را که مايه رضايت خداست انجام بده و از آنچه آن را نمي پسندد، نپسند و از آنچه نهي کرده شديدا دوري کن و عمر خود را در تحصيل کمالات نفساني و کسب فضايل علمي و بالا رفتن از سرازيري نقصان، بر قله کمال و پرواز از مهبط جاهلان به سوي اوج عرفان، صرف کن.

3 - در رابطه با مردم، به آنان نيکي کن و با برادران ديني، مساعدت داشته باش، در برابر بداخلاق، خوش اخلاق باش و نيکوکار را تشويق کن، از همنشيني با بدان بپرهيز و از معاشرت با جاهلان دوري کن که معاشرت با آنان موجب اخلاق بد و بروز صفات زشت خواهد شد، بلکه همواره با علما و دانشمندان بوده و با آنان همنشين باش که اين کار، ايجاد آمادگي و زمينه خوبي براي کسب کمالات خواهد شد و نيروي استوار معنوي براي استنباط و پرده برداري از مجهولات، در تو پديد مي آورد.

4 - سعي کن که هر روز تو، بهتر از روز قبل باشد.

5 - خصلتهاي: صبر، توکّل و رضا به رضاي الهي را در خود بپروران و هر روز و شب خود را محاسبه کن.

6 - بسيار استغفار کن و از درگاه خدا آمرزش گناهان را بخواه.

7 - بپرهيز از دعاي مظلوم، بخصوص دعاي يتيمان و پيران؛ چرا که خداوند در مورد کيفر آنان که موجب آزار دلشکسته ها مي شوند، مسامحه نمي کند.

8 - بر تو باد به خواندن نماز شب که رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) در مورد آن سفارش بسيار و اکيد کرده و فرمود:

«مَنْ خَتَمَ لَهُ بِقِيامِ اللَّيْل ثُمَّ ماتَ فَلَهُ الْجنَّةُ».

«کسي که پايان عمرش بعد از نماز شب باشد، سزاوار بهشت است». [1] .

9 - و برتوبادبه صله رحم و رعايت پيوندخويشاوندي که موجب افزايش عمراست.

10 - و بر تو باد به اخلاق نيک که رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود:

«اِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النّاسَ باَمْوالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِاَخْلاقِکُمْ». [2] .

«شما با اموال خود نمي توانيد به مردم وسعت بخشيد (و موجب شادي آنان گرديد) پس ‍ با اخلاق نيک خود، اين کار را انجام دهيد».

11 - و بر تو باد به رابطه خوب با سادات و منسوبين به محمّد و آل او(عليهم السلام) که خداوند با تأکيد، سفارش آنان را کرده و دوستي آنان را پاداش رسالت و ارشاد پيامبر (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) قرار داده و فرموده است:

(... قُلْ لااَسْئَلُکُمْ عَلَيْهِ اَجْراً اِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبي...). [3] .

«بگو اي پيامبر، براي رسالت خود، پاداشي نمي خواهم، جز دوستي با نزديکان را».

و رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود:«من در روز قيامت، چهار دسته را شفاعت مي کنم، هرچند با گناهان اهل دنيا بيايند:

1 - شخصي که ذريّه مرا ياري کند.

2 - شخصي که از ثروت خود به ذريّه من هنگام سختي، بذل کند.

3 - شخصي که با زبان و قلب، آنان را دوست بدارد.

4 - و کسي که براي تحصيل نيازهاي ذريّه من کوشش نمايد، در آن هنگام که آنان طرد يا آواره شوند». [4] .

و امام صادق (عليه السلام) فرمود:«هنگامي که روز قيامت مي شود، منادي ندا مي کند: اي انسانها ساکت شويد که محمّد (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) مي خواهد با شما سخن بگويد. همه انسانها سکوت مي کنند، پيامبر مي ايستد و مي فرمايد: اي همه مخلوقات! هرکس بر گردن من حقّي دارد،يامنّتي برمن گذاشته ويا به من نيکي کرده، برخيزد تا امروز پاداش او را بدهم».

آنان در پاسخ مي گويند:«پدران و مادران ما به فدايت! ما چه حقّي و چه منّتي بر تو داريم؟ و چه کار نيکي براي تو انجام داده ايم؟ بلکه به عکس، حق و منّت و نيکي از آن خدا و رسولش بر همه خلايق است». رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) به آنان مي فرمايد:

«بَلي مَنْ آوي أَحَداً مِنْ اَهْلِبَيْتي، أَوْ بَرَّهُمْ، اَوْ کَساهُمْ مِنْ عُري، اَوْ اَشْبَعَ جايعُهُمْ فَلْيَقُمْ حَتّي اُکافِيهِ».

«آري، کسي که به فردي از اهل بيت من پناه داده يا نيکي نموده و يا او را پوشانده و يا غذا داده، اکنون برخيز تا پاداش او را بدهم».

انسانهايي که اينگونه کارها را کرده اند، برمي خيزند، از سوي خدا به پيامبر (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) ندا مي رسد که اي حبيب من! پاداش آنان را به تو واگذاردم، آنان را در هرجاي بهشت مي خواهي، ساکن کن.

امام صادق (عليه السلام) در ادامه سخنش فرمود:«پيامبر (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) آنان را در جايگاه «وسيله» ساکن کند، همانجا که حجابي بين ساکنان آن با محمّد (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) و اهلبيتش نيست». [5] .

12 - پسرم! بر تو باد به اين صفت که از فقها و علما، احترام کني و مقام آنان را ارج نهي که رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود:

«هرکس فقيه مسلماني را احترام کند، خداوند در روز قيامت، در حالي که از او راضي است با او ملاقات مي نمايد و هرکس فقيه مسلماني را اهانت کند، خداوند در حالي که نسبت به او خشمگين است، با او ملاقات مي نمايد».

13 - پسرم! بر تو باد که در تحصيل علم و تفقّه در دين، کوشش بسيار کني که امير مؤ منان علي (عليه السلام) به فرزندش فرمود:

«در دين تفقّه کن (و آن را بشناس)؛ زيرا «فقها» وارثان پيامبران هستند و براي جوينده علم، آنچه در آسمانها و زمين هست، حتّي پرنده آسمان و ماهي دريا، طلب آمرزش ‍ مي کنند و فرشتگان، بال و پر خود را براي جوينده علم پهن مي کنند تا به اين وسيله خشنودي خدا را به دست آوردند». [6] .

14 - پسرم! از کتمان و پوشاندن علم و دانش، بپرهيز و آن را از طالبان و شايستگان، دريغ مدار و در نشر آن مضايقه مکن که خداوند مي فرمايد:

(اِنَّ الَّذِينَ يَکْتُمُونَ ما اَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَالْهُدي مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنّاسِ فِي الْکِتابِ أُوْلئِکَ يَلْعَنُهُمُ اللّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ). [7] .

«کساني که دلايل روشن و وسيله هدايتي را که نازل کرده ايم، بعد از آنکه در کتاب براي مردم بيان ساختيم، کتمان مي کنند، خدا آنان را لعنت مي کند و همه لعن کنندگان نيز آنان را لعن مي نمايند».

و رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) فرمود:

«اِذا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِي اُمَّتي فَلْيَظْهَرِ الْعالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللّهِ تَعالي وَالْمَلا ئکَةِ وَالنّاسِ اَجْمَعِينَ». [8] .

«هنگامي که بدعتها آشکار شود، بر عالم لازم است که علم خود را آشکار سازد، ولي اگر کتمان کند لعنت خدا و فرشتگان و همه انسانها بر او باد».

نيز فرمود:«حکمت را به غير اهلش ندهيد که به حکمت، ظلم شود و از اهلش دريغ نداريد که به آنان ظلم نماييد». [9] .

15 - پسرم! بر تو باد به تلاوت آيات قرآن و انديشيدن در معاني قرآن و بجا آوردن اوامر قرآن و اجتناب از آنچه قرآن از آن نهي کرده است و از اخبار و آثار پيامبر (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) پيروي کن و درباره مطالب بلند آنها کاوش و بررسي داشته باش و آخرين دقت لازم را در فهم معاني آنها انجام بده و من براي تو کتابهاي متعدّدي تحرير کردم و در اختيار تو قرار دادم، همه اين مطالب که گفته شد، مربوط به تو است.