امام حسن عليه السلام در آستانه ارتحال قرار گرفت. چند روزي کسالت شديد پيدا کرد. خليفه از اين امر آگاه شد. و به دستوري وي، گروهي از سران دولت و گروهي از پزشکان، به منزل امام يازدهم رفتند، تا ضمن مداواي حضرت و کسب وجهه عمومي، اوضاع و شرايط را زير نظر بگيرند و رفت و آمدها را به کنترل در بياورند اگر صحنه مشکوکي در رابطه با جانشيني و امامت پس از امام حسن عليه السلام ديدند، آن را گزارش کنند. [1] .

تا اين که در تاريخ هشتم ربيع الثاني، سال 260 ه‍ ق. امام حسن عليه السلام در شهر سامرا، چشم از گيتي فرو بست و به جوار حق شتافت.

شيخ مفيد مي نويسد:

«فلما ذاع خبر وفاته صارت سر من رأي ضجة واححدة عطلت الأسواق و رکب بنوهاشم والقواد و سائر الناس الي جنازته فکانت سر من رأي يومئذ شبيها بالقيامة فلما فرغوا من تهيئته بعث السلطان الي ابي عيسي ابن المتوکل يأمره بالصلاة عليه.» [2] .

زماني که خبر وفات امام حسن عليه السلام پخش گرديد، سامرا غرق در عزا شد، بازارها تعطيل گرديد، بني هاشم و مأموران دولت و ساير مردم به سوي خانه امام حرکت کردند. در آن روز، گويي قيامتي برپا شد... هنگامي که مقدمات غسل و تشييع تمام شد، حاکم عباسي به فرزند متوکل (ابو عيسي) دستور داد بر جنازه امام يازدهم نماز بگزارد.

نقل ديگر آن است که پس از درگذشت امام حسن عليه السلام و غسل و کفن وي، جعفر (برادر امام) در کنار جنازه حاضر شد، تا بروي نماز بگذارد، ناگهان کودکي از لابه لاي جمعيت به جلو آمد و جعفر را از کنار پيکر پدر کنار زد و خود بروي نماز گزارد. [3] .

بين اين و نقل مي توان اين گونه جمع کرد که بگوييم دو نماز بر جنازه امام حسن عسکري گزارده شده، در جمع و آشکارا و در خلوت و نهاني.

و اين نکته را مي توان از روايت پيشين که بدان اشارت رفت استفاده کرد، راوي مي گويد:

«... فلما صرنا في الدار اذا نحن بالحسن بن علي عليه السلام علي نعشه مکفنا فتقدم جعفر بن علي ليصلي علي اخيه، فلما هم بالتکبير خرج صبي... فجبذ برداء جعفر بن علي و قال: تأخر ياعم فانا احق بالصلاة علي ابي فتأخر جعفر و قدار بدوجهه و اصغر...» [4] .

(ابوالأديان) مي گويد: هنگامي که به خانه امام حسن عليه السلام رسيديم وي را در حالي ديديم که کفن شده بود. برادرش جعفر جلو افتاد تا بر جنازه امام نماز بخواند. هنوز تکبير را نگفته بود که کودکي بيرون آمد و لباس جعفر را گرفت و او را از جنازه کنار زد و فرمود:اي عمو کنار بايست که من از تو براي نماز گزاردن بر پدرم شايسته ترم.

جعفر نيز در حالي که رنگ از چهره اش پريده بود، کنار رفت.

از اين روايت استفاده مي شود نمازي که امام مهدي عليه السلام بر بدن امام حسن خوانده در خانه امام و در ميان افراد خاص برگزار شده و اين با نماز ابو عيسي که در ميان جمع و نماز رسمي بوده است، ناسازگاري ندارد. البته اين جمع بندي در صورتي است که بخواهيم مسأله را از جنبه عادي و معمولي بررسي کنيم. و اما در فرض اعجاز و غير عادي بودن، نيازي به اين مباحث نيست.