[ صفحه 19]



محمد بن محمد بن هاشم حسيني رضوي قمي به تقاضاي مولي محمد صالح قمي به سال 1179 ه‍ در پيرامون فضيلت شهر قم و بيان تاريخچه تاسيس مسجد مقدس جمکران به فرمان حضرت صاحب الزمان - عجل الله تعالي فرجه - کتاب ارزشمندي تاليف کرده و آن را «خلاصه البلدان» نام نهاده است.

شيخ آقا بزرگ تهراني اين کتاب را مشاهده کرده و انگيزه نگارش آن را بيان فرموده است. [1] .

صاحب کتاب «انوار المشعشعين» فرازهائي از اين کتاب را در کتاب خود آورده است.

وي در نور مشعشع سوم حديثي را از وجود مقدس اميرمؤ منان عليه السلام در رابطه با مسجد مقدس جمکران خطاب به فرزند يماني آورده است که متن کامل آن حديث شريف را در اينجا مي آوريم:

در خلاصه البلدان اين حديث مذکور است از کتاب مونس الحزين از تاليفات شيخ صدوق، با اسناد صحيح و معتبر از اميرالمؤ منين عليه السلام که فرمود:

«اي پسر يماني در اول ظهور خروج نمايد قائم آل محمد از شهري



[ صفحه 20]



که آن را قم مي گويند و مردم را دعوت کند به حق و همه خلايق از شرق و غرب به آن شهر قصد کنند و اسلام تازه گردد و هر که از خوف اعداء پوشيده و مخفي باشد بيرون آيد و حوش و طيور در مساکن و اوطان خود ايمن بخوابد و چشمه آب حيات از آن شهر ظاهر شود و آبي که هر کس بخورد نميرد و از آب چشمه ها منفجر شود و از آن موضع رايت حق ظاهر شود و ميراث جمله انبياء بر پشت زمين به آن باشد، اي پسر يماني اين زمين مقدسه است که پاک است از تمام لوثها و از خداي تعالي درخواسته که بهترين خلق خود را ساکن او گرداند و دعايش مستجاب شده و حشر و نشر مردم در اين زمين باشد و بر اين زمين اساس و بنياد قصري عظيم نمايند، بعد از اينکه بناي قصر مجوس بوده باشد و آن قصر از صاحب شهرت ملک روم باشد و از اين زمين گوسفند ابراهيم خليل را آورند و قربان کنند و بر اين زمين هزار صنم و بت از اصنام اهل روم بشکنند و بر اين زمين اثر نور حق ساطع شود و از اين زمين رائحه و بوي مشک شنوند، حق تعالي بيت العتيق را به اين شهر فرستد و بناها و آسيابها بر اين زمين شود و منازل و مواضع زمينهاي اينجا عالي و گرانبها گردد که چندان زمين که پوست گاوي باشد و رايت وي بر اين کوه سفيد بزنند، به نزد دهي کهن که در جنب مسجد است و قصري کهن که قصر مجوس است و آن را جمکران خوانند از زير يک مناره آن مسجد بيرون آيد نزديک آنجا که آتشخانه گبران بوده و حضرت امام سفطي از زر بسته باشد و بر براق سوار شده و با ملائکه مقرب و حاملان عرش گردش نمايد و منطق آدم با او باشد و حلم خليل الله و حکمت حضرت داود و عصاي موسي و خاتم حضرت سليمان و تاج طالوت و بر سر آن نوشته است نام هر پيغمبري و وصي و نام هر مومني و موحدي.



[ صفحه 21]



توضيح و بيان: حضرت امير (ع) مي فرمايد در اين حديث شريف که چشمه آب حيات در شهر قم ظاهر مي شود که هر کس بنوشد نميرد شايد مراد آن باشد که دلش نميرد و هميشه منور باشد به نور ايمان يا آنکه کنايه باشد از طول عمر که روايت است که در زمان ظهور حضرت حجت در زمان رجعت ائمه مردم زياد عمر مي کنند و احتمال اولي انسب است.

و ايضا حضرت امير عليه السلام خبر از اين مسجد جمکران داده و فرموده که کوه سفيد به نزديک دهي کهن در جنب مسجد است و الحال همين طريق است که جمکران نزديک مسجد است و قصري کهن که قصر مجوس ‍ است که در زمان صاحب تاريخ قم قصر موجود بوده، همين بس است که در فضيلت اين مسجد که حضرت امير (ع) خبر داده از او و حال آنکه در آن زمان آثار مسجد نبوده.

و ايضا حضرت امير (ع) در اول اين حديث فرمودند: اي پسر يماني اول ظهور خروج نمايد از شهري که آن را قم گويند و در آخر همين حديث تعيين مي کند حضرت امير (ع) که از کدام قطعه زمين قم بيرون آيد قائم آل محمد (ص) مي فرمايد از زير يک مناره آن مسجد که مراد مسجد جمکران باشد.

الحاصل آنکه از اين حديث چنين مستفاد مي شود که حضرت حجه از قم ظهور نمايد يا از زير يک مناره آن مسجد يا آنکه بگوئيم از نزديک مناره آن مسجد بيرون آيد، هر سه را احتمال مي رود لکن روايتي وارد شده از حضرت رسول (ص) که ابتداي ظهورش از کرعه مي باشد هم چناني که در نجم الثاقب مذکور است و در روايات معتبره وارد شده که از مکه ظهور خواهد نمود، لکن جمع مابين اين روايات سهل و آسان است بعد از اينکه ابتدا بر سه قسم مي باشد ابتداي حقيقي و اضافي و عرفي مي توان گفت



[ صفحه 22]



حضرت اين شهر را بقدوم خود منور مي سازد.

همچناني که کلام فرزندش حضرت حجت دال بر همين مطلب است که فرمودند: به حسن بن مثله که به حسن بن مسلم بگو اين زمين شريفي است و خداي تعالي اين زمين را برگزيده از زمينهاي ديگر و شريفش نموده پس ‍ آنچه مستفاد مي شود از کلام حضرت آن است که اين زمين را خدا محترما خلق نموده و برگزيده از ساير زمينها که جايز نيست تصرف و حيازت او به خلاف و خداوند عالم زمين را خلق نمود از براي نبي نوع انساني که جايز است تصرف و حيازت نمايد يا که تصرف مالکانه نمايد بلکه او را محترما و شريفش خلق کرد و خانه خود را بر روي او قرار داد که بندگانش بروند در آن موضع شريف عبادت کنند او را و اگر مثل ساير زمينها بود هر آينه حضرت حجت نمي فرمود که چرا حسن بن مسلم اين زمين را تصرف گرفته و زراعت مي کنند پس معلوم مي شود که اين قطعه زمين به مثل کعبه و بيت الله الحرام مي باشد که شريک است با موضع کعبه و مسجد الحرام در اين شرافت و فضيلت که ابتداء خلقتشان مسجد و محترما خلق نموده که اين از براي احدي جايز نبوده و نخواهد بود حيازت و تصرف مالکانه نمودن هم چناني که موضع کعبه و مسجد الحرام امتياز دارد بر ساير مساجدي که مخلوق آن را مسجد مي نامند، اين مسجد جمکران هم امتياز دارد از ساير مساجد به جهت آنکه اين موضع را خدا مسجد خلقش کرده پس امتياز دارد از مساجدي که آن را مخلوق مسجد نمايند. [2] .



اگر چه کعبه حريم خداي لم يزلي است

بناء مسجد صاحب زمان به قم ازلي است



بناء کعبه حريم خداي سبحان است

نگر که مژده مسجد روايتش ز علي است [3] .





[ صفحه 23]