آيا امام جعفر صادق (عليه السلام) بنيان گزار مذهب تشيع است، يا تبيين و تشريح کننده آن؟

امام صادق (عليه السلام) تفکر اصيل شيعي را ـ که چه بسا افرادي از دوستان و محبّان اهل بيت (عليهم السلام) آن را چنانکه بايد نشناخته بودند ـ به همگان شناساند وي با تأسيس آن مدرسه بزرگ علمي مردم را با حقايق اسلام راستين ـ که با پيروي از علي (عليه السلام) و اهل بيت (عليهم السلام) تحقق مي يابد ـ آشنا ساخت، در حالي که در دوره هاي قبل از حضرت صادق (عليه السلام) زمينه گسترش معارف در حدي که در عصر آن حضرت بود فراهم نشده بود.

اين بدان معنا نيست که امام جعفر صادق (عليه السلام) بنيان گزار تفکر شيعي هستند، چون همان گونه که پيش از اين يبان شد، تفکر شيعي در عصر پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) به طور منسجم و مشخص بود و احاديث متواتر و ارشادات روشن گرانه نبي اعظم (صلي الله عليه وآله وسلم) کم و کيف آن را مشخص کرده بود و گذشت زمان و وقوع حوادث در تکميل آن هيچ گونه دخالتي نداشت، البته اين امور در تبليغ و ترويج و تنظيم آن در دوره هاي بعدي به ويژه در عصر امام صادق و امام باقر (عليهما السلام) مؤثر بودند و حتي خود اين حوادث، حقانيت اين تفکر را در مقابل تفکر مخالفان هرچه بيشتر آشکار کرد.

يکي از علل پيروزي تفکر شيعي در مسأله امامت اين بود که مردم در دوره حاکميت بني اميه اعمال و رفتارهايي را از مدعيان جانشيني پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) مشاهده کردند که با هيچ يک از احکام و اصول اسلامي همخواني نداشت.

اين کار حتي سبب شورش مردم عليه آن ها در موارد مختلفي شد، گرچه اين شورش ها اغلب به واسطه توسل به زور شکست خورد و حکومت بني اميه در ظاهر ادامه پيدا کرد، ولي در کل اين حوادث سبب شد که زمينه رسوخ و گسترش تفکر شيعي در دل هاي مردم فراهم شود.