براي اينکه اين موضوع کاملاً روشن شود، کلام علامه شهير حاج ميرزا ابوالفضل تهراني «متولد1316هـ» را که در علوم عقلي و نقلي استاد و از مفاخر فن ادب و شعر و لغت و بلاغت، و ممدوح شاعر بزرگ سيد حيدر حلّي، و سيد محمد سعيد حبوبي 5 بوده است نقل مي کنيم.

اين مرد اديب دانشمند مي فرمايد:

گاه روح را به علاقه حالّ و محلّ يا ملابست به معني جسم با روح استعمال مي کنند، چنانچه عرب فعلاً مي گويند: «شال روحه» يا مي گويند: «جرح روحه» و در عراق و حجاز اين استعمالات متعارف است که مي گويند: جانش را پوشيد يا جانش زخم شده، و اين علاقه اي صحيح و استعمالي است فصيح، و عبارت دعاي ندبه «وعرجت بروحه الي سمائک» منزّل بر اين است چون ضرورت قائم است بر معراج جسماني و برهان نيز مساعد او است، چنانچه در جاي خود مقرر شده [1] .

ايشان پس از تحقيقاتي در شرح اين جمله از زيارت عاشورا «السلام عليک وعلي الارواح التي حلّت بفنائک» در بيان اينکه مراد از ارواح همان اصحاب باوفاي حضرت مولانا أبي عبدالله عليه السلام مي باشد مي فرمايد:

نسبت حلول و اناخه به آنها به چند اعتبار جايز، و در نظر صحيح مي آيد:

يکي اينکه مراد از ارواح، همان اجسام مقدس و طاهر باشد. چنانچه اشاره شد که روح به اين معني استعمال مي شود، و چون اصحاب آن جناب، البته حيات جاوداني دارند که قدر متيقن و مصداق حقيقي از مقتول في سبيل الله اند، و خداي تعالي مي فرمايد: (ولا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله أمواتاً بل أحياءٌ عند ربهم يرزقون) [2] لهذا اطلاق روح، و اراده اين اجسام مکرّمه، مانعي ندارد، و مؤيد اين وجه است فقره زيارت جابر که «المُنيخة بقبر أبي عبدالله» گفته است، و بنا بر اين مراد از رحل و فِنا همان قبر و حائر است که شيخ مفيد رضي الله و عنه در کتاب ارشاد مي فرمايد: ما شک نداريم که اصحاب آن جناب از حائر بيرون نيستند، اگر چه خصوصيات قبور آنها را ندانيم، و قبر حضرت عباس عليه السلام اگر چه دور است، ولي داخل در فِنا و رحل سيد الشهداء است، و شايد مراد همان حلول جسماني در ايام حيات باشد که در رحل آن حضرت نازل شدند و به ساحت او بار انداختند، و اين معني با ظاهر رحل و فنا أنسب و أقربست، و عبارت زيارت اقبال، شاهد اين احتم

ال مي شود [3] .

و حاصل و خلاصه جواب اين است که اين جمله طبق نسخه هاي صحيح خطي «وعرجت به» است، و اما نسخه «بروحه» هم غير ثابت، و بلکه به فرمايش محدث نوري تحريف شده است، و هم با اين بيانات دقيق ادبي صاحب شِفاء الصدور، هيچ شبهه اي باقي نمي ماند که مراد از روح در اين جمله، جسم با روح است، و با ادّله معراج جسماني کاملاً قابل جمع و سازگار است، و به هر حال از اين راه خللي به صحت دعا وارد نمي شود.

و مخفي نماند که در بيان مراد از اين جمله، وجه دقيق ديگري را علامه متبحر سيد صدر الدين محمد حسني طباطبائي، در شرح دعاي ندبه فرموده است، که چون بيش از اين اطاله کلام را در اينجا مناسب نديديم، از نقل آن صرف نظر شد. کساني که بخواهند به شرح دعاي ندبه ايشان [4] مراجعه نمايند.