غيبت را مي توان در اينجا به چند معني تفسير کرد:

1 ـ نخست بدين مفهوم که آن حضرت در درون جوامع بشري زندگي نمي کند و در دسترس مردم نيست ـ تا بسان ديگر انسانهاي عادي هر کس خواست او را ببيند و آشنا و بيگانه و دوست و دشمن او را ملاقات کنند ـ.

2 ـ دومين معناي غيبت اين است که: حضرت مهدي ـ ارواحنا فداه ـ در ميان همين جامعه و همين انسانهاست اما به قدرت خدا هرگاه اراده کند از برابر ديدگان آنان غايب مي گردد و ديدگان مردم ـ با اينکه آن حضرت موجود و حاضر است ـ او را نمي بينند همانگونه که موجودات ديگري چون فرشتگان، ارواح و... را ـ با اينکه به نص قرآن شريف همه در ميان جامعه ها هستند و در اين جهان موجودند، اما نمي بينند.

3 ـ سومين معناي غيبت اين است که آن حضرت در ميان مردم و جامعه زندگي مي کنند و حتي بنا بر رواياتي افراد جامعه آن حضرت را رؤيت مي نمايند در حالي که وي را نمي شناسند.

آنچه بديهي ست و بنا بر احاديث ضروري مي باشد اينکه معناي نخست به طور کلي و عمومي قابل پذيرش نيست. چه آنکه او ولي خدا و هادي و راهنماي حق خواهان است در نتيجه مي بايست به هنگام بروز ضرورتها و مصلحتها در جامعه مؤثر باشد، زيرا او براي انسان و هدايت او مأموريت يافته است. لذاست که آنچه از احاديث ائمه هدي ـ عليهم السلام ـ استفاده مي شود. آميزه اي از معناي دوم و سوم است. هم هست ـ براي مشتاقان سالک ـ و هم نيست، ـ در نظر ظالمان و بد خواهان ـ در اين باره به سه آيه از قرآن کريم و سخنان ذيل آن اشاره مي کنيم.

1ـ خداوند در قرآن مي فرمايد: (وجعلنا من بين أيديهم سدّاً ومن خلفهم سدّاً فأغشيناهم فهم لا يبصرون). [1] .

وما در برابر آنان ديواري کشيديم و در پشت سرشان (نيز) ديواري و بر ديدگانشان نيز پرده اي افکنديم تا نتوانند بنگرند و ببينند.

در مورد اين آيه مفسّرين از «عبداللّه بن مسعود» روايت کرده اند که: حق ستيزان قريش بر درب خانه پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ گرد آمدند تا با او درگير شوند، آن حضرت با نام خدا از خانه خارج گرديد و مشتي خاک بر سر و روي آنان پاشيد و آنان با اينکه حاضر بودند آن حضرت را نديدند.

و نيز از «ابن عباس» آورده اند که: قريش درب خانه پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ اجتماع نمودند و گفتند: «اگر محمّد بخواهد داخل خانه شود، همگي بصورت يکپارچه بر ضد او بپا خواهيم خواست».

امّا پيامبر گرامي ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ وارد شد و خدا در برابر ديدگان و پشت سر آنان ديواري قرار داد که آنان پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ را نديدند. پيامبر نماز خواند و به خانه بازگشت و مشتي خاک بر سر و روي آنان پاشيد و آنان آن وجود گرانمايه را نديدند. هنگامي که پيامبر از آنجا گذشت، قريش خاک و گرد و غبار را که در هوا پراکنده بود ديدند و گفتند: «اين همان سحر و جادوي «ابن ابي کبشه» [2] يعني محمّد ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ است». [3] .

طبري، در تفسير آيه ي مبارکه روايتي آورده است که: ابو جهل گفت: «اگر محمّد را ببينم، چنين و چنان مي کنم». که اين آيه شريفه نازل گرديد:

(إنّا جعلنا في أعناقهم أغلالاً فهي إلي الاذقان فهم مقمحون وجعلنا من بين أيديهم سدّاً ومن خلفهم سدّا...). [4] .

ما در گردنهاي آنان غلهايي قرار داديم، از اين رو، سرهايشان بسوي بالاست و نمي توانند پايين بياورند. و ما در برابر آنان، ديواري کشيديم و در پشت سرشان (نيز) ديواري و بر ديدگانشان نيز پرده اي افکنديم تا نتوانند بنگرند و ببينند.

عکرمه که اين روايت را آورده است مي گويد: پس از فرود آمدن اين آيه ي شريفه قريش به ابو جهل مي گفتند: «اين محمّد است». امّا او، آن وجود گرانمايه را نمي ديد و مرتب مي گفت: «کو؟ کجا؟... محمّد کجاست؟» [5] .

2 ـ خداوند مي فرمايد: (وإذا قرأت القرآن جعلنا بينک وبين الذين لا يؤمنون بالآخرة حجاباً مستوراً). [6] .

(اي پيامبر!) هنگامي که تو قرآن تلاوت نمايي، ما ميان تو و آناني که به قيامت ايمان ندارند، پرده اي ستبر قرار مي دهيم.

در تفسير اين آيه ي مبارکه آمده است که منظور از: (الّذين لا يؤمنون بالآخرة) عبارتند از: «ابو سفيان»، «نضر بن حرث»، «ابو جهل»، و «امّ جميل» همسر ابو جهل که نسبت به پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ شرارت بيشتري مي کردند و خداوند پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ را به هنگام تلاوت قرآن از برابر ديدگان آنان پوشيده مي داشت، آنان به سراغ حضرت مي آمدند و از کنارش مي گذشتند امّا او را نمي ديدند.

نکته اي که در اينجا جلب نظر مي کند و انسان را به شگفتي وا مي دارد اين است که قرآن مي فرمايد: (حجاباً مستوراً) پرده اي نهان و ناپيدا.

آري! ممکن است انسان در پس پرده اي باشد و ديگران با وجود ديدن آن پرده ي او را نبينند، اما قرآن بر اين نکته رهنمون است که خداوند پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ را در پس پرده اي مصون و محفوظ نگاه مي داشت که دشمنان شرارت پيشه نه پيامبر ـ صلّي اللّه عليه وآله وسلّم ـ را مي ديدند و نه آن پرده را، گويي هر دو از نظر آنان پوشيده بود.

نکته ي ديگري که نبايد مورد غفلت قرار گيرد اين است که واژه (وجعلنا) در آيه نشانگر قدرت بي کران خداست و بيانگر اين واقعيت که «ما» در برابرشان ديواري قرار داديم...

و يا اينکه «ما» ميان تو اي پيامبر و کساني که ايمان به قيامت ندارند، حجابي ناپيدا افکنديم... که به قدرت الاهي تأکيد دارد.

3 ـ هم چنين خداوند در داستان سامري مي فرمايد: (قال بصرت بما لم يبصروا به فقبضت قبضة من أثر الرسول فنبذتها...). [7] .

سامري گفت: من چيزي ديدم که آنان نمي ديدند، مشتي از خاکي که نقش پاي آن فرستاده ي خدا بر آن بود برگرفتم و در آن پيکر افکندم....

در اين آيه ي شريفه، سخن از گفتگويي است که ميان موسي ـ عليه السلام ـ با سامري، آن گوساله سازِ منحرف، جريان يافته است که قرآن اينگونه از آن گزارش مي دهد:

(فأخرج لهم عجلاً جسداً له خُوار). [8] .

و سامري براي بني اسرائيل تنديس گوساله اي را ساخت که نعره ي گاوان را داشت...

موسي ـ عليه السلام ـ از او پرسيد:

(... فما خطبک يا سامري، قال بصرت بما لم يبصروا به فقبضت قبضة من أثر الرسول فنبذتها...) [9] .

«و تو اي سامري! اين چه کاري بود که کردي؟»

او پاسخ مي دهد: «من چيزي ديدم که آنها نمي ديدند، من مشتي از خاکي که نقش پاي آن فرستاده خدا، بر آن بود برگرفتم و در آن پيکر بي روح افکندم....

مفسرين در اين مورد آورده اند: «سامري، جبرئيل را در شکل انساني ديد که پياده يا بر مرکبي از مرکبهاي بهشتي سوار است و پيام خدا و وحي او را بر موسي ـ عليه السلام ـ مي آورد در اين هنگام مشتي از خاک پاي او را برداشت و آن را بر آن پيکر بي روح افکند که بر اثر آن حيات در آن اسکلت بي جان پديد آمد».

به عبارت ديگر: منظور مفسرين اين است که «سامري» فرشته وحي را در حالي ديد که هيچ کس از بني اسرائيل که حاضر بودند، نديدند و هدف ما از ترسيم اين آيه ي مبارکه اين است که در نگرش قرآني ممکن است پديده و موجودي چون فرشته ي وحي براي انبوه ديدگان مخفي و ناپيدا باشد و براي برخي در همان حال و هوا، آشکار و ديدني.