اگر انقلاب در نظام مالکيت، الغاي نظام غربي مالکيت و سرمايه داري بر اساس رباخواري و معاملات نا مشروع و بانک داري و استثمار است که نظامات شرقي بر آن صحه گذارده و از آن دفاع مي نمايند و به کشورهاي اسلامي نيز سرايت کرده و مسلمانان هم به فساد و پليدي آن آلوده شده اند، البته بايد دگرگون گردد.

اين نظام که در آن، هر کس و هر سرمايه داري به هر نحو به هر طريق که بخواهد ثروت بيندوزد و بر ثروت و سرمايه اش بيفزايد، آزاد مطلق است و هيچ قيد و شرط و تحديد و ممنوعيتي مانع او نمي شود و در صرف اموال نيز مختار مي باشد [1] ، که به هر مصرفي بخواهد، آن را برساند، حتي اگر بخواهد ورثه خود را محروم کند و مليونها دلار، اموال خود را به سگ و گربه خود ببخشد يا در پاي يک زن روسپي و رقاصه و خنياگر بريزد، يا در راه تجملات غير متعارف صرف کند، يا به قمار بزند اگر منظور اين نظام است، شک و شبهه اي نيست که اين نظام بايد از بين برود.

اين نظام حتي اگر در کشورهاي مسلمان نشين هم باشد و اين سرمايه دار اگر خود را مسلمان نيز بشمارد، با اسلام ارتباط ندارد و فاصله آن با نظام اسلام، فاصله جهل از علم، ظلمت از نور و شب از روز است. [2] اين خانه ي آخرت را براي کساني که اراده علو و برتري در زمين ندارند قرار داده ايم و عاقبت و پايان نيک براي پرهيزکاران است.

اين است تعريف اجتماع اسلام، اجتماعي که احدي نبايد در آن گردنکشي و بلندي جوئي داتشه باشد که حتي بر حسب بعضي تفاسير از علي - عليه السلام -روايت شده است: که فرمود: ان الرجل ليعجبه شراک نعله فيدخل في هذه الآية: تلک الدار الآخرة... [3] مضمون اين جمله اين است که اگر کسي از بند کفش خودش به خود ببالد، گردن کشي کرده و علو و برتري جسته است.

اين آيه همه را مي شناساند و اجتماع متواضع اسلام را معرفي مي نمايد. انصافا بايد گفت که اجتماعات کمونيستي و سرمايه داري کجا و اين اجتماع سراسر فضيلت و برابري کجا؟ رهبران متکبر، مغرور، پر نخوت، و فرعون منش و پرباد آن اجتماعات کجا و رهبر بي مدعا، بي تشريفات و بي فاصله از مردم و اجتماع واقعي اسلام کجا؟

از بامداد تا شامگاه هر چه مي بينيم گردنکشي، تظاهر، کبر و نخوت، استبداد، فرعونيت، تعظيم و خم شدن، نيايش و مدح و چاپلوسي گردنکشان است. هر کس کمترين قوه مالي يا مقامي يا بلکه علمي داشته باشد به کسي که فاقد آن است بي اعتنا و بي احترام مي شود. در ادارات، در مؤسسات و در برنامه هاي مختلف، عدول از هدف اين آيه نمايان است.

اسلام ديني است که زمامدار متواضع و فروتنش، يک نفر استاندار عالي قدر و صحابه را با سوابق درخشاني که دارد، براي شرکت در يک مجلس ميهماني توانگرانه، و نشستن بر سر سفره ي کسي که توانگران را بر آن خوانده و بينوايان را واگذاشته، بشدت مورد بازخواست قرار مي دهد و نامه اي توبيخ آميز برايش مي فرستد.

ديني است که بانوي اول آن حضرت زهرا - سلام الله عليها - خودش شخصا آن قدر جو دستاس مي کند و آب مي کشد که آثار آن در دست و بدنش ظاهر مي شود. وقتي در خانه شوهرش - يگانه قهرمان فاتح و بزرگمرد اسلام - بود، فرششان يک پوست گوسفند بود! پيغمبر و رهبر عالي قدراسلام دعا مي کرد که اللهم احيني مسکينا، امتني مسکينا و احشرني في زمرة المساکين [4] : خدايا مرا بينوا و مسکين زنده بدار، مسکين بميران و با مساکين محشورم کن .

اين دعا معنايش اين نيست که به من نعمت نده، و کار و عمل مرا بي نتيجه کن و من مي خواهم نقشي در جامعه نداشته باشم. بلکه اين دعا معنايش اظهار تنفر از ثروت اندوزي و سودجوئي، جمع مال، حرص و بخل و نگهداشتن مال و ترک انفاق في سبيل الله است. زيرا آن کس که مسکين بودن را دوست مي دارد و آن را از خدا مي خواهد، از وبال مال و عواقب سوء اخلاقي و عملي آن بيم دارد.

چنان است که معاويه در تعريف حضرت علي - عليه السلام - گفت که اگر دو انبار، يکي از کاه و ديگري از طلا داشته باشد، اول طلا را در راه خدا انفاق مي نمايد.

آري پيغمبر رهبري بود که بسا ماه مي گذشت و در خانه اش غذائي پختني - با آنکه در اختيارش بود - فراهم نمي شد و آن را به نيازمندان مي داد.

سويد بن غفله گفت: وقتي اميرالمؤمنين -عليه السلام- ظاهرا هم خلافت و زمامداري جهان اسلام را در اختيار داشت، بر آن حضرت وارد شدم، ديدم روي حصير کوچکي نشسته است و در خانه غير از آن حصير چيز ديگري نيست.

عرض کردم: يا اميرالمؤمنين، بيت المالخزانه اموال حکومتي جهان اسلامدر دست تو است و درخانه چيزي از لوازم خانه نمي بينم.

فرمود:

اي پسرغفله، خردمند براي خانه اي که از آن بايد انتقال کند، اثاث و لوازم فراهم نمي نمايد. ما را خانه ي ديگري است که بهترين متاع و اثاث را به آنجا نقل کرده ايمجهان ديگرو خود نيز پس از مدت زمان کوتاهي به آنجا خواهيم رفت .

ابن عباس گفت: درذي قال به محضر حضرت علي -عليه السلام - مشرک شدم، آن حضرت کفش خود را وصله مي زد.

به من فرمود:قيمت اين کفش چقدر است؟

عرض کردم:قميتي ندارد.

فرمود:

به خدا سوگند، اين کفش نزد من از امير بودن بر شما محبوب تر است، مگر آنکه حقي را به پا دارم، يا باطلي را دفع کنم .

وقتي شخصي از آن حضرت، از جامه وصله داري که پوشيده بود پرسش کردکه مثلا اين چه جامه اي است، يا چرا بايد اميرالمؤمنان اين جامه را بپوشد؟ .

فرمود:

قلب به آن خاضع مي گردد و نفس رام مي شود و مؤمنين به آن اقدار مي نمايندو رقابت و هم چشمي در پوشيدن لباسهاي گران قيمت و تجملي از بين مي رود.

اين دين، اين تعليمات، اين تربيت و ايمان و وجدان اسلامي، سرمايه داري ومال اندوزي و فسادگري را مي کوبد، وجدان مسلمان را از آن متنفر مي سازد و آن را عسل مسموم جلوه مي دهد.

مال، در حلالش حساب و در حرامش عقاب است، هر کس در دنيا مال بيشتري داشته باشد، در قيامت سهم و حظش کمتر است. مگر آنکه در راه خير و صلاح اجتماع، آن را انفاق کند.

يک نفر که مال اندوزي نکرده، به فکر جمع سرمايه و ثروت نبوده است، و از اينکه روي زمين پر از سرمايه دار و توانگر باشد، بهتر است.

غرض اين است که نظام اخلاقي و نظام تربيتي و وجدان اسلامي، بزرگترين عامل اعتدال و حفظ توازن اقتصادي است. و اگر چه مالکيت محدود و مشروط اختصاصي اسلام، هيچ يک از معايب سرمايه داري را ندارد، اما اگر سائر نظامات اسلام هم با آن ضميمه شود و نظام تمام عيار اسلام در هر رشته و قسمت اجرا گردد، احتمال بروز آن معايب هم داده نخواهد شد.

بيشتر افرادي که در مقام انتقاد از نظام مالکيت هستند، مقابل چشمشان، نظام مالکيت لعنتي غرب را که حرامزاده هايش، سرمايه داراني چونراکفلرواوناسيس ، و يا فؤدالهايي چونژاکلين کندي و.... مي باشند، قرار داده اند، و همه عيبها را به حساب نظام مالکيت مي نويسند از سوي ديگر از برنامه هاي جامع الاطراف و سازنده اسلام چشم مي پوشند و فقط به همان نظام مالکيت خشک و خالي آن، منهاي ايمان به خدا، و بدون تأسي و پيروي از پيغمبر و علي و زهرا و تربيت اخلاقي و تعاليم حساس اسلام و با حذف ناله هاي علي -عليه السلام- و دعاها و بالأخره منهاي فرهنگ اسلام مي تازند و حمله مي کنند. با اينکه نظام مالکيت و مالي و اقتصادي خشک و خالي اسلام هم بر نظامات ديگر برتري دارد.

اين اسلام است که مسلمانش وقتي مي خواهد از دنيا برود، ناراحت است، نگران است و گريه مي کند که پيغمبر با ما عهد فرموده است که بايد اثاث يک نفر از شما از دنيا، به مقدار زاد و توشه يک نفر مسافر باشد، و در کنار من اين همه اثاث است. در حالي که چيزي نبود جز يک آفتابه و يک کاسه و يک ظرف لباس شويي!

اين اسلام که مسلمانش، استاندار مداين - پايتخت شاهنشاهان ساساني و کاخ تيسفون که مردم آن همه جلال و جبروت و تجملات بي نظير خيره کننده را در آنجا ديده بودند - خانه اش، يک حجره اي بود که از قامت يک انسان، ارتفاع و طولش بيشتر نبود و با آن همه تواضع و فروتني در بين مردم، به عمل مهم استانداري مي پرداخت.

اينسلمانبود که حضرت علي -عليه السلام- مي فرمود: مردي از ما اهل بيت است و علم و دانش او را مي ستود [5] و پيغمبر -صلي الله عليه و آله- هم فرمود:سلمان از مااهل بيت است. و فرمود: بهشت به سه نفر مشتاق است: علي و عمار و سلمان .

اين سلمان، از شيعيان علي و شاگردان مکتب او است که عطايش از بيت المال پنج هزار بود و همين که دريافت مي کرد، آن را در راه خدا انفاق مي نمود و از دسترنج خود مخارج مختصر خود را فراهم مي کرد [6] .

ابوذراسلام بود که با وضعي که در عصر عثمان جلو آمد و سرمايه دارهائي مثل طلحه و زبير و مروان و ديگران، مخصوصا از بني اميه، در صحنه اجتماع مسمانان ظاهر شدند، و با ولخرجي هاي عثمان و کاخ سازيها و اسراف معاويه به مبارزه برخاست و آن نظام ضد اسلامي را محکوم کرد.

اين مسلمانان بودند که گاه اتفاق مي افتاد که غذائي براي مسلماني هديه مي شد، آن هديه تا ده خانه مي گشت و به خانه شخص اول مي رسيد و خدا ايثار مسلمانان صدر اسلام را در قرآن مجيد مدح فرموده است.

پيغمبر اسلام، فاطمه عزيزش را مخير مي نمايد که مال به او بدهد يا دعا به او بياموزد. او با کمال نيازي که به حسب ظاهر به مال داشت، دعا را اختيار مي کند و به حضرت علي -عليه السلام - مي گويد:ذهبت من عندک للدنيا، و جئتک بالآخرة [7] : از نزد تو براي دنيا رفتم و برايت آخرت آوردم و حضرت علي -عليه السلام- به او مي گويد:خير ايامک خير ايامک خير ايامک [8] : بهترين روزهاي تو است بهترين روزهاي تو است، بهترين روزهاي تو است .

نظام مالکيتي که اين مکتب عرضه کرده است، نبايد دگرگون شود و نه منطق فقه قابل دگرگون شدن است.

تجارت و بازرگاني مزارعه و مضاربه و مساقات و اجاره در اين نظام موضع محکم و غير قابل نفوذاند.

نظام مالکيت اسلام، نظامي است که نظامات مالکيت جاهليت را که هم اکنون در دنياهاي غرب، به وضع بسيار بيرحمان و بي شرمانه اي اجار مي شود و متأسفانه در مجتمع به اصطلاح اسلامي نيز آن نظامات جاهلي وارد شده است. دگرگون کرد.

آنان که به نظام اسلام حمله مي کنند، اشتباهشان از اينجا ناشي مي شود که نه نظام اسلام را مي بينند و نه از آن اطلاع دارند. گروه هائي سرمايه دار را مي بينند که در کشورهاي اسلامي، مانند غرب، خون مردم را مي مکند و چه تزيينات، و چه تجملات، چه اسرافها و چه خرجهاي بيهوده و عياشيها که مي نمايند. [9] گمان مي کنند نظام اسلامي يعني اين، ديگر نمي پرسند پس نظام مالکيتش کو؟ نظام هزينه و مصرفش کو؟ نظام اخلاق و زهدش کجا رفته؟ نظام برادري، مساوات و ايثارش کجا است؟ نظام تعليم و تربيتش را چرا ندارد؟ نظام حکومت و سياستش چرا در بين نيست؟

بله، نظام اشتراکي در مقايسه با نظام سرمايه داري غربي ممکن است در مذاق بسياري شيرين تر و به رسيدن هر کس به سهم خود نزديکتر و از اجحافات و ستمکاريهاي سرمايه داران خالص تر باشد و معايب خاص سرمايه داري را نداشته باشد. اما نمي توان بطور مطلق هم آن را از نظام اشتراکي منهاي خدا و دين و وجدان و اخلاق، که زير بناي همه چيز را اقتصاد مي داند، بدتر شمرد. و بالأخره معلوم نيست که شوروي و چين و آلمان شرقي از ژاپن و آلمان غربي ايده آل تر بوده و مردم آنجا خوش بخت تر باشند و معلوم نيست که کارگر آمريکائي با تمام عيوبي که نظام آنجا دارد و همچنين کارگر آلمان غربي حاضر باشد محل شغل خود را با کارگر روسي يا آلمان شرقي عوض کند. [10] .

از نظر نظام اسلامي، اين دو نظام هر دو باطل است.

نظام سرمايه داري به اسم آزادي فردي، دائره مالکيت و اختيارات مالي فرد را بي قيد و شرط و نامحدود توسعه مي دهد که بتواند هر جور خواست، از فرد ديگر بهره کشي کند و او، و رأي و فکرش را مالک شود و يک جام شراب را براي هوس و اسم و آوازه، به صد هزار تومان خريداري کند و مبالغ گزافي صرف نگهداري يک سگ يا گربه بنمايد.

و مانندهاريمان چهار هزار دختر کارگر را وسيله عياشي و شهوتراني خود قرار دهد.

و نظام اشتراکي فرد را به کلي پايمال مي نمايد، مانند يک محجور بلکه به يک ابزار و آلت کار تبديل، و آزادي او را از بين مي برد. مالکيت خصوصي که فطرت بشر آن را به وجود آورده است و اگر نباشد معايب بزرگ پيدا مي شود را الغا مي کند و ديکتاتوري حزبي بدتر از ديکتاتوري فردي، مثل ديکتاتوري استالين و اختناق افکار تشکيل مي دهد و انسان و فکر و فطرت انساني، آزادي ضمير و قلم و زبان او را در نظام اشتراکي زنداني مي کند.

باري اگر مقصود از نظامي که بايد دگرگون شود، نظام سرمايه داري غربي است، حق همين است که بايد دگرگون شود و اسلام آن را با تمام لوازم و محتوياتش دگرگون کرد. اين نظام باطل است، چنانکه نظام کمونيسم نيز باطل است.

و اگر مقصود از انقلاب اجتماعي در نظام مالکيت اين است که مالکيت خصوصي بر وسائل انتاج و توليد مثل کارخانه، زمين، باغ، قنات، خانه اجاره اي و دکان، بايد ملغي شود، تا فسادها بر طرف گردد و برابري و قسط برقرار شود. جواب اين است که: اولا؛ نظام مالکيت و اختصاص، ريشه فطري دارد و بشر فطرة به آن توجه دارد و مانند ساير غرايز، وجود آن و اشباع آن تحت نظم منطقي و عقلائي لازم است و فوائد بزرگ دارد و بايد از آن مانند سائر فطريات و خواسته هاي فطري و غرائز استفاده کرد و نديده گرفتن آن، مثل نديده گرفتن غريزه جنسي و غرائز ديگر است.

چنانکه غريزه جنسي موجب توليد نسل است، اين غريزه هم در توليد مواد مورد نياز و رفع احتياجات بشر مؤثر است. و در حقيقت از قوه ي توليد حمايت مي کند و پشتيبان آن است و آن را هر چه بيشتر به کار مي اندازد و تنبلي و تن پروري را از شخص دور مي سازد و به خصوص اگر خداي نخواسته بشر وجدان نداشته باشد و به معنويت و فضيلت ايمان نياورده باشد و همه چيز و همه کارش، اقتصاد و براي اقتصاد باشد و همه چيز را به ظاهر وضع اقتصادي و تحول آن بداند و تحولات را ناشي از آن بشمارد، اگر اين غريزه ي اختصاص و مالکيت هم نباشد، چرا کار کند؟ و چرا بيشتر کار کند؟ و چرا بهتر کار را انجام دهد؟ هيچ دليل معقولي ندارد.

لذا اصل مالکيت را با همان قيود و حدود و شرايطي که اسلام برقرار کرده که نظامات فرهنگي و اخلاقي و تربيتي نيز در تعديل و حسن استفاده از آن، سهم عمده و مؤثر را داشته باشد، بايد پذيرفت.

ثانيا؛ آن چيزي که موجب به وجود آمدن نظام طبقاتي و فاصله هاي زياد است، آزادي نامحدودي است که در کشورهاي سرمايه داري به سرمايه داران داده شده است که امکانات تراکم ثروت را در آنها بطور نامحدود فراهم کرده و قانون و حکومت و مردم، هيچگونه نظارتي بر آن ندارند. در نتيجه سرمايه داران بر همه ي اوضاع سياست، حکومت، اقتصاد، فرهنگ، مطبوعات و تبليغات مسلط هستند و اين سرمايه داران و کارتل ها و کارخانه دارها هستند که سياست کشورهاي سرمايه داري و کشورهاي تحت نفوذ آنها را در اختيار گرفته اند و از رحم و وجدان و احترام به معنويات، در آنها خبري نيست که نمونه آن، تسلط سرمايه داران يهودي بر ايالات متحده وجانبداري و حمايت بي دريغ نامحدود آن کشور از اسرائيل و آن جنايتهاي وحشتناک است.

اما در نظام اسلامي به علل زير، اوضاع اقتصادي، مالي و امکانات مردم در تحصيل مال و ثروت متعادل مي شود:

1- بانکداري و ربا خواري به شدت ممنوع و اعلان جنگ به خدا و درهمي از ربا از نظر اسلام، از زناي با مادر بدتر است که از اين تأکيد، کمال توجه اسلام به نظام اقتصادي صحيح معلوم مي شود.

2- مالياتهاي اسلامي مانند خمس و زکات، به خصوص زکات نقدينطلا و نقرهکه همه ساله بايد ادا شود، تا از نصاب بيفتد.

3- مسأله ثلث مال که اگر چه استفاده ي از آن اجباري نيست، اما در محيط تربيت و ايمان اسلامي و ارشاد ديني، مانند يک واجب، اعتبار مي شود و هر ثروتمند و هر کس هر چه داشته باشد، ثلث آن را از اختيار ورثه خارج مي نمايد و براي خيرات و مبرات و مصارفي که در نظر مي گيرد اختصاص مي دهد.

4- مشاغل و کسب هائي که موجب جمع ثروت مي شود، يا براي ثروتمندان، مصرف هاي بيهوده و غير مفيد به حال اجتماع مي سازد، مانند قمار، شراب سازي، شراب فروشي، مجسمه سازي، خوانندگي، نوازندگي، دائر کردن مراکز فساد و کاباره ها و امثال آن ممنوع است.

5- بطور کلي اسراف و تبذير اموال که سرمايه داران و زن و بچه هاشان به آن گرفتار مي شوند و اگر راهش بسته شود، سرمايه را در خير اجتماع مصرف مي نمايند، جايز نيست و اکيدا ممنوع است.

6- از اسباب مهم تعادل ثروت و خرد شدن اموال، ثانون ارث است. با نظام دقيق، عليرغم قوانين جاهليت که ثروت را در دست فرد واحد نگهداري مي کرد و حتي اگر ثروتمند فرزند نداشت به او اجازه داده مي شد که ديگري را فرزند خوانده ي خود بنمايد تا از او ارث ببرد، و عليرغم قوانين کشورهاي سرمايه داري که به سرمايه دار، اجازه مي دهد ثروتش را براي گربه يا سگش قرار دهد، در حالي که مليونها مردم گرسنه باشند، اسلام اجازه ي چنين اموري را نمي دهد.

7- تشويقات اکيد به انفاقات و خيرات، و مطلق صدقات و مبرات و صرف اموال در خير و ترقي، رفاه عموم، تأسيس مدارس، بيمارستانها دارالايتام، دارالعجزه، خدمات اجتماعي، پل سازي، راه سازي ومددکاري نيز يکي از وسايل مهم جلوگيري از تمرکز ثروت و مشوق صرف آن در مصالح اجتماعي است.

8- قوانين مربوط به اراضي موات و جنگلها و اراضي مفتوح عنوه.

9- وقف، که يکي از راه هاي صرف سرمايه در مصالح مشترک مردم است.

10- دعوت به انصاف در معاملات، و اکتفا به سود کم و به مقدار کفايت و ترک غش و خيانت در معاملات نيز از عوامل کنترل کننده و تعادل بخش است.

11- همچنين تشويق به قناعت و رضا به آنچه مقدر و فراهم مي شود و معاش و خرج به اقتصاد و ميانه روي.

12- نکوهش از سرمايه و اندوخته ي بيش از حد کفاف و بطور کلي مذمت از اندوخته کردن و پس انداز نمودن که در تربيت اسلامي خلاف توحيد در توکل و خلاف اعتماد به خدا است.

13- مذمت و نکوهنش از بخل و حرض، و مدح سخاوت تا آنجا که در روايات آمده:بخيل از خدا و بهشت و مردم دور بوده و به آتش نزديک است .

14- تحريم استعمال ظروف طلا و نقره و آرايش مرد به آنها که علاوه بر اينکه دليل بر حرمت اين استعمالات است، نشانه محبوب بودن سادگي معاش و اثاث و لباس است.

بالأخره مکتب اسلام و نظامات اسلام در شعب مختلف و متعدد، همه در کنترل وضع مالي و جلوگيري از مفاسد سرمايه داري نقش بزرگ و حساسي را ايفا مي کنند که در مجتمع اسلامي، هرگز از مفاسد تورم ثروت و تمرکز سرمايه نبايد بيم داشت.

اينکه در عصر عثمان، آن همه صحابه ي روشن و آگاه، از سوء اوضاع انتقاد مي کردند، به همين جهت بود که سرمايه دارهائي مانند: طلحه و زبير و مروان و ديگران، عدول حکومت را از نظام اسلامي، مخصوصا نظام مالي نشان مي دادند و عاقبت، اين روش ناپسند، موجب انقلاب و منجر به خاتمه دادن به حکومت عثمان گرديد.

ثالثا؛ تفاضل و اختلاف، از نواميس خلقت است که بايد از آن استفاده شود و با يک نظام صحيح، از همه جانب کنترل گردد. شايد شما دو نفر را پيدا نکيند که در مجموع خصائص و استعدادات و مواهب و نيروي ذاتي، نتيجه و بازده عمل آنها يکسان باشد.

اين ناموسي از نواميس خلقت است و ما چه بخواهيم و چه نخواهيم، اين يک واقعيت و حقيقت است.

در قرآن مجيد، به همين قانون خلقت که در تمام موجوداتي که ما مي شناسيم و در انسان، ساري و جاري است، اشاره شده و چنين مي فرمايد:

و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات، ليتخذ بعضهم بعضا سخريا و رحمت ربک خير مما يجمعون [11] : برخي از ايشان را بر بعضي ديگر، درجاتي برتري داديم تا بعضي از ايشان، بعض ديگر را استخدام نمايد و از يکديگر و عمل ديگري انتفاع ببرند و با کمک هم، نظام معيشت را برقرار نمايندنه اينکه استعلاء و امتياز برقرار سازند و رحمت پروردگار تو بهتر است از آنچه جمع مي کنند.

يعني از اموال و دارائي هائي که اندوخته مي نمايند رحمت خدا بهتر است، بنابراين، شرط عقل و ايمان به خدا، اين نيست که شخص، بهتر را رها کند و کمتر را بگيرد.

نظام اقتصاد و معاش و تمدن بشر، بر اين تفاضل و تفاوت صحه گذارده است و افرادي هستند که بازده اقتصادي آنها از ديگران بيشتر است و کارشان بيشتر از افراد متوسط است، يا بيشتر ارزش دارد.

مثلا کاري را که ديگران در هشت ساعت انجام مي دهند، در چهار ساعت تمام مي کنند. آيا مي شود به اين افراد گفت که شما کار نکنيد واز نيروي شما، خود شما و جامعه نبايد استفاده کند؟ يا کار کنيد و به قدر ديگران مزد به گيريد؟ يا مزد کارتان بايد اسکناس و دلار و پوند بماند و نمي توانيد آن را به کسي ببخشيد يا به فرزندتان بدهيد، يا تبديل به اموالي که استهلاک ندارد نمائيد؟ يا نبايد با آن زمين بائري را احياء کنيد و باغي احداث نمائيد و قناتي بکنيد و مزرعه و خانه اي بسازيد يا به ديگران آن را قرض بدهيد و سود نگيريد، يا نبايد به مضاربه بدهيد که ديگري با شرط شرکت شما در خسارت در آن عمل کند و از بهره آن چيزي به شما بدهد؟

يقينا مصلحت اجتماع و اقتصاد، ترقي، رفاه و جلو رفتن جامعه در اين نيست که از آنها، اين اختيار اندک سلب شود و از اين مختصر دلگرمي در حق آنان دريغ شود. ولي مي توان به آنها گفت که شما بايد به آنانکه از شما ضعيف ترند و يا بازده اقتصادي آنان کمتر است، کمک کنيد و معاش و رفاه آنها نيز بايد تأمين شود.

شما در محضر عدل الهي و در برابر وجدان خودتان مسؤوليد. بايد رسما مبلغي از سود خود را که زايد بر حاجت داريد، يا وقتي مال شما به نصابي معين رسيد، به عنوان خمس و زکوت به بيت المال بدهيد، و علاوه، براي کسب ثواب و نيل به ارزشهاي واقعي انساني نيز بيشتر از اينها را در مصالح عموم صرف کنيد. و بايد خدا و رسول و جهاد در راه او راجهاد به مال و بدناز همه چيز و هر کس که داريد بيشتر دوست بداريد و الا منتظر عذاب خدا باشيد. تا حد ايثار و برگزيدن ديگران بر خود، اگر جلو برويد عالي ترين مدالهاي افتخار نصيب شما شده است، و به مقام بر و نيکي نمي رسيد، مگر آنچه را دوست مي داريد، در راه مصلحت عموم بدهيد.

از يک سو، تدابير و نظامات اقتصادي و مالي، از تراکم ثروت جلوگيري مي کند واز سوي ديگر، نظامات اخلاقي، شوق آنان را به خير و انفاق بر مي انگيزد.

اين نظام کاسلامي هيچ گونه عيبي ندارد و به خصوص در دنياي کنوني که وسايل اجراي اين نظام، به مراتب فراهم تر از چهارده قرن پيش است، اجراي آن آسان تر است.

چنانکه انسان مي بيند، اسلام با هر روز و عصري موافق تر و مطابق تر از روز و عصر گذشته است و همه سال و همه وقت، نوتر و تازه تر جلوه مي نمايد.

اين مقاله اگر چه براي بيان اين مطالب نبوده، اما اجمالا اشاره اي شد تا معلوم شود که تمام ابعاد عدل، فقط در قوانين کامل اسلام و نظام اسلامي فراهم مي شود.

اين جامعه اسلام است که اين امتيازات را دارا است و از تبعيضات ناروا و نابجا مبرا است. چنانکه شما مي بينيد درهاي مدارس اسلامي به روي همه باز است و تا اين اواخر که دانشگاهها و مؤسسات تعليمي به سبک تقليد از غرب افتتاح نشده بود، طلاب علوم، در دانشگاه هاي بزرگ اسلامي، علاوه بر اينکه شهريه نمي دادند، شهريه مي گرفتند و بزرگترين دانشمندان در علوم مختلف از طبقات پائين اجتماع بر مي خاستند.

عدل اسلام اجازه نداد که محاکم اختصاصي تشکيل شود مثلا کارمند با ارتشي را در محکمه اي که ديگران را محاکمه مي نمايند، محاکمه کنند.

روي هم رفته اگر نظامات اسلام، در تمام جوانب زندگي بشر اجرا شود و جهاني گردد، در اين جهان مادي که قانون تفاضل و تفاوت نيز از نواميس ثابت آن است -و نمي توان آن را فلسفي دانست، چون نظام، به آن وابسته است- آخرين حد برابري و اعتدال و قسط برقرار خواهد شد و مکتب متعالي اسلام و نظام الهي آن، نظامي است که تمام محاسن و امتيازات را دارا و از معايب و نواقص سائر مکتبها پاک و پيراسته است.