قسط در قرآن مجيد
در قرآن مجيد، ماده ي ق س ط مکرر آمده است. از جمله در آيه:
لقد ارسلنا رسلنا بالبينات، و انزلنا معهم الکتاب و الميزان، ليقوم الناس بالقسط [1] .
مفاد آيه اين است: فرستادن پيامبران با نشانيها و نازل کردن کتاب و ميزان، براي برپايي و قيام مردم به قسط وعدل است. اگر چه ظاهر اين است که از قسط، معناي عام و عدل کلي و مطلق اراده شده است، ولي در آوردن کلمه قسط به جاي عدل، شايد اين عنايت باشد که خواننده و شنونده به نصيب به عدل و حق و نظم اقتصادي، و اهميت مداخله آن در قيام اجتماع به عدل متوجه گردد.
و ضمنا به اين نکته هم بايد توجه داشت که مکتب انبيا در اعصاري که تعادل مالي و اقتصادي در برقراري جامعه به عدل، مؤثر شناخته نمي شد، آن را پيشنهاد کرده و هدف فرستادن پيامبران و وحي و تعاليم و برنامه و کتاب بر آنان، نظم مالي و اقتصادي را نيز متضمن مي باشد.
چون عدل مطلق، بدون تعادل مالي و نظام اقتصادي محکم و برنامه صحيح و توليد و توزيع حاصل نخواهد شد.
در آيه ي ديگر مي فرمايد: قل امر ربي بالقسط [2] : بگو پروردگار من فرمان به قسط داده است . که از اين آيه نيز يا معناي عدل عام و مطلق مراد است يا خصوص تقسيم و توزيع به نصيب و حق و عدل و از جمله اين آيه است: شهد الله أنه لا اله الا هو و الملائکة و اولوا العلم قائما بالقسط . [3] .
در اين آيه نيز ظاهر اين است که از قيام خدا به قسط، همين اراده شده است که همه چيز را طبق حکمت، به نصيب معين و به مقداري که لازم باشد آفريده است:
نموده خلق، هر چيزي که بايد
جهان آراسته آنسان که شايد
چنان داده نگارش اين جهان را
که به، هرگز نيابد زان، گمان را
از او عالم شده آنسان منظم
که نه در آن زياد و نه در آن کم [4] .
و در آياتي ديگر مانند
و ان خفتم الا تقسطوا في اليتامي... [5] : اگر نترسيد که مبادا درباره يتيمان مراعات عدل و داد نکيند... .
و آيه ي: و اقيموا الوزن بالقسط [6] : و هر چيز را به ترازوي عدل و انصاف بسنجيد محتمل است که عدل در امور مادي و مالي و قابل توزيع و تقسيم، اراده شده باشد؛ چنانکه در مثل آيه ي کونوا قوامين لله شهداء بالقسط [7] : در راه خدا پايداري و استوار بوده و گواه عدالت و درستي باشيد . و آيه ي ذلکم اقسط عند الله [8] و: اينها درست تر و محکم تر است نزد خدا و آيه ي و ان حکمت فاحکم بينهم بالقسط [9] : و اگر حکم کردي بين آنها به عدالت حکم کن ظاهر اين است که عدل در حکم، اراده شده است.
پاورقي
[1] سوره ي حديد، آيه ي 25.
[2] سوره ي اعراف، آيه ي 29.
[3] سوره ي آل عمران، آيه ي 18.
[4] اشعار از گنجينه گهر مرحوم مغفور آيت الله آقاي آخوند ملا محمدجواد صافي - رضوان الله تعالي عليه - والد نگارنده است.
[5] سوره ي نساء، آيه ي 3.
[6] سوره ي الرحمن، آيه ي 9.
[7] سوره ي مائده، آيه ي 8.
[8] سوره ي بقره، آيه ي 282.
[9] سوره ي مائده، آيه ي 42.