خداي عزوجلّ فرمود:

«اوست آنکه برانگيخت در بين درس نخوانده ها رسولي را از خودشان که آيات خدا را بر آنان مي خواند و آنان را پاک مي سازد و کتاب و حکمت شان مي آموزد اگر چه قبلا در گمراهي آشکاري بودند و افراد ديگري از ايشان که به آنان نپيوسته اند و اوست خداي عزيز و حکيم» [1] .

مسلم، در صحيح خود از ابوهريره روايت کرده که گفت: «ما حضور پيامبر (ص) بوديم که سوره مبارکه جمعه نازل شد و حضرت آن را تلاوت فرمود تا رسيد به آيه «و آخرين منهم لما يلحقوا بهم» مردي از او سؤ ال کرد، يا رسول اللّه: اينان چه کساني هستند که هنوز به ما نپيوسته اند؟ حضرت پاسخ نفرمود: ابوهريره گفت: سلمان فارسي نيز در بين ما بود پيامبر (ص) دست مبارکشان را بر سلمان نهاد و فرمود: بخدايي که جانم در دست قدرت اوست اگر ايمان بستگي به کهکشانها داشته باشد مرداني از اينها (طرفداران سلمان) به آن دست خواهند يافت».

در تفسير علي بن ابراهيم، ذيل آيه «و آخرين منهم لما يلحقوا بهم» آمده است که:

«و افراد ديگري که به آنها نپيوسته اند» يعني کساني که بعد از آنان اسلام آورده اند. و صاحب مجمع البيان آورده «آنان همه افراد بعد از اصحاب هستند تا روز قيامت، سپس گفته است که آنان عجم ها و کساني که به لغت عربي حرف نمي زنند مي باشند چون پيامبر (ص) به سوي هر کسي که وي را مشاهده کرده و کساني که بعدا مي آيند، اعم از عرب و عجم برانگيخته و مبعوث شده است به نقل از سعيد بن جبير و نيز از امام باقر (ع).

مطلق بودن کلمه «و آخرين منهم» اقتضا دارد که شامل همه طبقات و نسلهاي بعدي از زمان پيامبر (ص) از عرب و غيرعرب مي شود، اما با مقايسه کلمه (امّييّن) و (آخرين) بهتر است که بگوئيم مراد از (امّييّن) اعراب و از (آخرين) افرادي از غيرعرب که اسلام مي آورند باشد، چنانکه بعضي روايات اهل بيت (ع) گوياي اين مطلب است و صاحب کشاف نيز



[ صفحه 223]



همين مبنا را پذيرفته است.

بنابراين، پيامبر (ص) که آيه شريفه را به (فرس) تفسير نموده است، در حقيقت منطبق بر مصداق مهمي براي کلمه (آخرين) و يا مهم ترين مصداق، از بين مصاديق آن مي باشد، گرچه صرف تطبيق، باعث فضل و برتري بيشتر نمي گردد، اما چون پيامبر (ص) آنان را ستوده به اينکه آنان به ايمان و علم و يا اسلام هر چند دور و مشکل باشند نائل خواهند شد و از طرفي رسول خدا (ص) در تفسير هر دو آيه عمدا، عين گفته خود را تکرار مي کنند و زدن آن حضرت بر شانه سلمان فارسي، دليل روشني بر اين مدعي است.