رواياتي که درباره ايرانيان و پيرامون آياتي که تفسير به ايرانيان شده وارد شده است، تحت اين نه عنوان آمده است: «الف طرفداران سلمان فارسي. ب اهل مشرق زمين. ج اهل خراسان. د ياران درفش هاي سياه. ه فارسيان. و سرخ رويان. ز فرزندان سرخ رويان. ح اهل قم. ط اهل طالقان» البته خواهيد ديد که که غالبا مراد از اين عناوين يکي است، اخبار ديگري نيز وجود دارد که با عبارت ديگري از آنان ياد کرده است.

در تفسير قول خداي سبحان: و ان تتولوا يستبدل قوما غيرکم

خداي عزوجل فرمود:

«اينک شما کساني هستيد که فرا خوانده مي شويد تا در راه خدا انفاق کنيد، برخي از شما در انفاق بخل مي ورزد و کسي که بخل کند به خويش بخل مي کند و خداوند بي نياز است و شما نيازمنديد و اگر روگردان شويد خداوند گروهي را غير از شما جايگزينتان مي نمايد و آنان مثل شما نيستند» [1] .

صاحب کشاف نقل کرده که از پيامبر (ص) درباره کلمه (قوم) که در آيه شريفه آمده است سئوال شد. سلمان فارسي نزديک پيامبر (ص) نشسته بود آن حضرت با دست مبارک خود به ران پاي سلمان زد و فرمود:

«بخدايي که جان من در دست قدرت اوست، اگر ايمان به کهکشانها بستگي داشته باشد مرداني از فارس به آن دست مي يابند» [2] .

به نقل صاحب مجمع البيان از امام باقر (ع) روايت شده که فرمود:

«اي اعراب، اگر روي برگردانيد، خداوند گروه ديگري را جايگزين شما مي گرداند، يعني ايرانيان»



[ صفحه 220]



و صاحب الميزان آورده که ذرّالمنثور، روايتي را عبدالرزاق و عبدبن حميد و ترمذي و ابن جرير و ابن ابي حاتم و طبراني در کتاب أوسط و و بيهقي در کتاب دلائل.. از ابوهريره نقل کرده است که وي گفت: پيامبر (ص) اين آيه را «و ان تتولوا يستبدل قوما غيرکم، ثم لا يکونوا امثالکم» قرائت فرمود، عرض کردند: يا رسول اللّه! اينها چه کساني هستند که اگر ما روي گردان شويم جايگزين ما مي شوند؟ پيامبر اسلام (ص) با دست مبارک به شانه سلمان فارس زد و سپس فرمود:

«او و طرفداران او، بخدايي که جانم در دست قدرت اوست اگر ايمان بستگي به کهکشانها داشته باشد مرداني از فارس (ايرانيان) به آن دست مي يابند» [3] .

مانند اين روايت به طرق ديگري از ابوهريره و همچنين از ابن مردويه از جابربن عبداللّه نقل شده است.

در اين روايت دو معنا که همه بر آن اتفاق دارند، وجود دارد که عبارتند از: اينکه ايرانيان (فرس) خط و جناح دومي بعد از اعراب، براي به دوش ‍ کشيدن پرچم اسلام مي باشند. بدليل اينکه، آنان به ايمان درست مي يابند هر چند از آنان دور و دسترسي به آن دشوار باشد.

چنانکه در همين روايت سه مطلب قابل بحث است:

اولا: اينکه خداوند متعال اعراب را تهديد به جايگزيني (فرس) ايرانيان نموده است، آيا مخصوص زمان نزول آيه در زمان پيامبر (ص) است و يا اينکه مربوط به همه نسلهاست، بگونه اي که داراي اين معني باشد: اگر شما (اعراب) روي گردان از اسلام شويد در هر نسلي که باشد (فرس) را جايگزين شما مي گرداند؟

ظاهر معني اين است که به حکم قاعده (مورد، مخصص نمي باشد) اين نکته در همه نسلهاي بعدي نيز استمرار دارد و آيات مبارکه قرآن در هر طبقه و نسلي، نقش خورشيد و ماه را دارند (يعني در نورافشاني يکسان اند) چه اينکه اين مطلب در روايات آمده و مفسران نيز بر آن اتفاق نظر دارند.



[ صفحه 221]



ثانيا: حديث شريف مي گويد مرداني از فارس به ايمان دست خواهند يافت نه همه آنان، بديهي است که اين خود، ستايشي است نسبت به افراد نابغه اي از بين آنها نه جميع آنها..

اما ظاهر آيه شريف و روايت اين است که هر دو، به طور عام ستايش از فرس مي نمايند، چون در ميان آنان کساني هستند که به درجه دستيابي به ايمان و يا علم مي رسند. بويژه با ملاحظه اينکه صحبت از گروهي است که بعد از اعراب حامل آئين اسلام هستند. بنابراين مدح و ستايشي که براي آنان به شمار آمده بدين جهت است که آنها زمينه مناسبي براي به وجود آمدن نوابغ خود مي باشند و از آنان اطاعت و پيروي مي کنند.

ثالثا: آيا تاکنون روي گرداني اعراب از اسلام و جايگزين شدن (فرس) بجاي آنان صورت گرفته است يا خبر؟

جواب: بر اهل دانش و علم، پوشيده نيست که مسلمانان امروز، اعم از عرب و غيرعرب از اسلام واقعي اعراض نموده روي گردان شده اند. بدين ترتيب متأسفانه فعل شرط، در آيه شريفه (ان تتولوا) (اگر روي گردان شويد) تحقق يافته و تنها جواب شرط، يعني جايگزين شدن فرس به جاي آنان باقي مانده است، در اين زمينه هم با دقتي منصفانه مي توان گفت که وعده الهي، در آستانه تحقق است.

بلکه، روايت بعدي که در تفسير نورالثقلين آمده است دلالت دارد که اين جايگزيني، در زمان بني اميه حاصل شده است، چون زماني که عربها متوجه مراکز و مناصب و مال اندوزي شدند، فرس (ايرانيان) به کسب علوم اسلامي روي آورده و از آنان سبقت گرفتند از امام صادق (ع) منقول است که فرمود: «قد واللّه ابدل خيرا منهم، الموالي» «سوگند بخدا که بهتر از آن را جايگزين فرمود، يعني عجم را» گر چه تعبير به موالي در آن روز شامل غير فرس (ايرانيان) يعني ترکان و رومي ها که اسلام آورده بودند نيز مي شده است اما آنچه مسلم است (فرس) به عنوان مراکز ثقل، اکثريت آنان را تشکيل مي داده اند. بويژه با توجه به شناخت امام صادق (ع) نسبت به تفسيري که پيامبر (ص) از آيه شريفه درباره (فرس) فرموده است.



[ صفحه 222]