مساوات در نظام تکوين، به اين معنا است که همه افراد انساني داراي آفرينشي مساوي و يکسان و يک نوع و داراي نيازهاي طبيعي همانند و ارزشي مساوي و برابرند. نژاد، رنگ، زبان، شکل، ويژگيهاي جغرافيايي، مذهبي، اجتماعي، اخلاقي و ديگر مسائل تأثيري در اين يگانگي و يک نوعي و مساوات تکويني ندارد، افراد از هر نژاد و رنگ و زبان و مذهب و سرزمين، و داراي هر نوع عقيده و مرام و مسلک و اخلاق، با يکديگر در بسياري از خصوصيات انساني و نيازهاي طبيعي برابرند، و در اصل ارزشي يکسان دارند و همه افراد نوع انساني عضو جامعه بزرگي هستند که جامعه بشري نام دارد.

اين مساوات در قرآن و احاديث مطرح گرديده و روشن گشته است:

قرآن کريم:

«يا أيهاالناس انا خلقناکم من ذکر و اثني و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عنداللّه أتقيکم....» [1] .

اي مردمان! ما شما را از مردي و زني آفريديم، و به صورت ملتها و قبيله ها درآورديم، تا با يکديگر آشنا شويد (نه آنکه تفاخر کنيد و بزرگواري فروشيد که بزرگواري انسان به مليت و قبيله و رنگ و نژاد نيست) و همانا بزرگوارتر از ميان شما در نزد خدا آن کس است که پرهيزگارتر باشد....

در اين آيه، و امثال آن، بر همساني و برابري افراد نوع انسان تأکيد شده است، و هرگونه امتياز، برتري و طبقه برتر و ممتاز در جامعه انساني نفي گرديده است؛ و فضيلت و برتري از آن تقوا شمرده شده است. و اين امتيازي آخرتي و خدايي است و پس از مرگ مايه برتري و امتياز است، و در اين زندگي عامل هيچگونه امتياز اجتماعي و طبقاتي نيست.

در تعاليم نبوي نيز درباره اصل محوري مساوات احاديثي رسيده است:

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله:

«ان الناس من عهد آدم الي يومنا هذا مثل أسنان المشط، لافضل للعربي علي العجمي و لا لأحمر علي الاسود، الا بالتقوي.» [2] .

مردمان! از زمان حضرت آدم عليه السلام تاکنون چون دندانه هاي شانه مساويند، و عرب بر غير عرب و (نژاد) سرخ بر سياه برتري ندارد مگر به تقوا.

در بيان زيبا و عميق پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله آدميان از آغاز خلقت اولين انسان يعني حضرت آدم عليه السلام تاکنون چون دندانه هاي شانه برابر شمرده شده اند، و امتيازات قبيله اي و قومي چون عرب بودن و عجم بودن و امتيازهاي نژادي چون سياهپوست و سرخ پوست بودن مثلا نفي گرديده است و تنها مايه امتياز تقوا شمرده شده است، نه در روابط اجتماعي، بلکه در آخرت و پاداشهاي الهي.

امام رضا عليه السلام:

«عبداللّه بن الصلت... قال: کنت مع الرضا عليه السلام في سفره الي خراسان فدعا يوما بمائدة له، فجمع عليها مواليه من السودان و غيرهم. فقلت: جعلت فداک! لو عزلت لهؤ لاء مائدة؟ فقال: «مه ان الرب - تبارک و تعالي - واحد، والام واحدة، والاب واحد، و الجزاء بالأعمال.» [3] .

عبداللّه بن صلت گويد:... در سفر (امام) رضا عليه السلام به خراسان با او همراه بودم؛ روزي گفت تا سفره انداختند، و غلامان سياه و غير سياه خود را به سر سفره دعوت کرد. به او گفتم: فدايت شوم، آيا بهتر نيست که اينان بر سر سفره اي جداگانه بنشينند؟ گفت: «خاموش! که پروردگار همه يکي است، و مادر يکي، و پدر يکي، و پاداش به اعمال است.»

امام رضا عليه السلام در اين تعليم والاي خود، براي نفي هر گونه امتياز و برتري نخست به اصل اعتقادي و ايماني استدلال مي کنند که زيربنا و پايه همه معيارها و باورهاي اسلامي است. و آن ايمان به خداي واحد است. چون خداي همه يکي است پس همه در برابر او مساويند. در مرحله بعد به يگانگي نوع انسان و پدر و مادر اشاره مي کنند. و اين حقيقت را زمينه نفي طبقات و امتيازات مي شمارند.