از آنچه در باب انتظار فرج بيان شد معلوم و واضح گرديد که: هرگاه حقيقتاً معنا و مصداق انتظار ــ بر وجهي که بيان شد ــ چه از نظرظاهري و چه از نظر قلبي، با شرايط لازمه آن و با آن آداب خاصه اش در کسي محقّق شد طوريکه آثار وعلائم آن آشکار و هويدا باشد، پس عنوان نصرت و ياري به وجود مبارک حضرت حجة الله صلوات الله عليه، بلکه نصرت به جميع آباء طاهرينشان (عليهم السلام)، بلکه به جميع اولياء الهي در او موجود و محقّق شده است.

و اين نصرت و ياري در واقع با همه اقسام نصرت تحقّق پيدا کرده، يعني: هم نصرت و ياري است نسبت به قلب مبارکشان که ارتفاع هموم از آن مي شود، و هم نسبت به وجود اقدس شان که دفع شدائد و بليّات دوران غيبت از ايشان مي شود، و هم نسبت به حقّ جليل ايشان، و هم نسبت به دوستان و شيعيانشان، هم در جهات اُخروي آنها و هم در جهات دنيوي آنها که در همه آن جهات براي آنها فرج مي شود، و از هر خوفي و هر شرّي و هر حزني و هر بلائي؛ آسوده خاطر و راحت مي شوند.

و در هرکدام از اين جهات؛ آن حضرت را با قلب و زبان و جسم خود نصرت وياري کرده است، پس بوسيله همين حال انتظار ــ هرچند امر فرج قبل از مرگ او واقع نشود ــ در زمره انصار و ياورانِ واقعي آنحضرت(عليه السلام) محسوب خواهد شد، بواسطه آنکه جميع اين خصوصيّات نسبت به ايشان در زمان ظهورشان حاصل مي شود، و بنده مؤمن در آنچه وسيله وقوع ظهور و تعجيل آن مي شود با حال اميدواري به وقوع آن و با کمال اشتياق و فرح بر آن، سعي و کوشش کرده است.

چنانچه حضرت ابراهيم خليل (عليه السلام) بعد از آنکه در رؤيا جريان امر به ذبح حضرت اسماعيل (عليه السلام) را مشاهده نمود و همه اسباب و مقدّمات آن را بجا آوردند، ولي وقوع آن به امري از جانب خداوند متعال ممنوع شد، پس خطاب شد: (قَدْ صَدَّقْتَ الرُؤيا) [1] يعني: به آنچه مأمور شديد در مورد ذبح اسماعيل (عليه السلام) عمل کرديد، و از اين جهت؛ فيض عظيم الهي و اجر جزيل او را ــ ولو با حال واقع نشدن آن ــ دريافتند.

پس بنابراين؛ و با ملاحظه آنچه در انواعي از اخبار تصريح شده است چنين استفاده مي شود که هرگاه بنده در هر عمل برحسب مقدور خود با صدق نيّت در جميع اسباب و مقدّمات وقوع آن سعي نمايد، ولکن بواسطه مانعي از جانب خداوند متعال ــ بدون آنکه به اختيار خود او باشد ــ آن عمل بوقوع نپيوندد، پس آن بنده واقعاً عند الله از اهل آن عمل خواهد بود، و به فضل کامل آن فائز خواهد گرديد.

پس همچنين است در مقام ياري حضرت وليّ الله صلوات الله عليه، هرگاه بنده بر حسب مقدور خود در اسباب آن سعي و اهتمام نمايد، که از اعظم آنها امر انتظار فرج است، که اکثر اسباب و وسائل نصرت را در بر دارد، که با شرايط و آداب خاصه مزبوره آن حاصل شود.

بخصوص که هرگاه متوجّه به حاصل شدن نصرت آنحضرت (عليه السلام) به آن باشد، و قصد و نيّت آن را هم بخصوصه در آن بنمايد، پس چنين بنده اي داخل در زمره انصار و ياوران آنحضرت خواهد شد و به فيض آن فائز خواهد گرديد، هر چند بر حسب مصالح و حکمتهاي ظاهره يا خفيّه الهيّه ظهور امر فرج آنحضرت (عليه السلام) تأخير افتد.