و خلاصه از آنچه گفتيم اين است که: اثر دعاء در فرج آنحضرت (عليه السلام) نسبت به احوال بندگان بر سه وجه است:

نوع اوّل: نسبت به بندگان مؤمن که اقرار به توحيدالهي و رسالت حضرت خاتم النبيّين (صلي الله عليه وآله) و ولايت ائمّه طاهرين (عليهم السلام) دارند، هرچند در اعمال از اهل معصيت بوده و داراي وصف تقوا نباشند، پس هرگاه اين دعا از آنها واقع شود؛ تأثير در امور دنيوي آنها دارد، و وسيله اصلاح امورشان خواهد شد، بر حسب آنچه در اين فرمايش کريمه: (وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَه) [1] بيان فرموده که: هر کس عمل خيري از او صادر شود و فائده آن را و لو در دنيا خواهد ديد.

بلکه در اين دعا براي آنها يعني اهل معصيت اميد وسيله نجات در آخرت نيز هست، به مقتضاي فرمايش نبوي (صلي الله عليه وآله) درچند روايتي که ذکرشد؛ که:

«هرکس با قلب و زبان يا با مال يا به هر وجه ديگر ذرّيه مرا نصرت و ياري نمايد، او را روز قيامت شفاعت مي کنم، هر چند با گناه اهل دنيا باشد».

و اين دعا؛ مودّت قلبي و زباني است، بلکه علاوه بر اين؛ اين دعا في نفسه مصداق موالات، و هم مصداق تشکّر نعمت و احسان، و هم مصداق نصرت نسبت به آنحضرت (عليه السلام) مي باشد.

پس با ملاحظه آنکه يک مرتبه از اصل تقوا ــ که اجتناب از کفر و شرک است ــ در اين طايفه بواسطه ايمان آنها اين درجه از تقوا موجود است، به علاوه دشمني با دشمنان اهل بيت (عليهم السلام) ــ که از ارکان تقواي ظاهري و باطني است ــ را نيز دارا هستند، و لهذا با وجود اين شرط و لو به يک مرتبه از آن باشد يک درجه از قبولي در اعمال و عبادات آنها ثابت است، پس دعاي آنها در فرج آنحضرت (عليه السلام) هم نزد خداوند مقبول خواهد بود، يعني موجب اجر و ثواب اُخروي مي شود و لو به درجه غير کامل باشد.

و بنابراين؛ هر گاه سعي در دعا براي فرج آنحضرت (عليه السلام) نمايند و مواظبت بر آن داشته باشند با همان حال عصيان آنها، پس کمال اميدواري هست که اين دعا وسيله توفيق آنها براي ترک معاصي شده و به رتبه تقوي برسند.

چنانچه اين اثر از براي نماز در اين آيه مبارکه بيان شده است؛ (اِنَّ الصَلاةَ تَنْهي عَنِ الْفَحشاءِ وَ الْمُنْکَرِ) [2] .

و دربيان آن حديثي نقل شده است که در زمان حضرت رسول (صلي الله عليه وآله) جواني بود که مرتکب انواع منکرات چون زنا و امثال آن مي شد، و لکن مواظبت به نماز جماعت با آنحضرت صلوات الله عليه داشت، پس شکايت حال او را خدمت ايشان نمودند.

حضرت فرمود: «بزودي نماز او را از اين افعال زشت باز دارد، چنانچه خداوند مي فرمايد».

پس زماني نگذشت که بوسيله محافظت بر نماز به ترک معاصي موفّق شد. و از اهل صلاح و تقوا گرديد، و عاقبت هم توفيق شهادت را دريافت.

نوع دوّم: نسبت به جمعي از مؤمنين است که درصدد تحصيل تقوا سعي دارند، و در طريق آن مجاهده مي کنند و اهتمام در توبه واستغفار ــ که اوّل مرتبه آن است ــ دارند، و با اين حال بر اين دعا مواظبت و محافظت دارند، پس اثر آن براي اينها چنين است که: اين دعا؛ وسيله قبولي اعمال صالحه آنها و نيز قبولي توبه آنها نزد حقّ تعالي مي شود، و وسيله استقامت آنها در امر تقوا مي گردد، و موجب رسيدن به درجات عاليه آن به وجهي که بيان شد خواهد شد، پس به اين سبب به جمله کثيره اي از فضائل جليله که از براي دعا وطلب فرج آنحضرت (عليه السلام) ثابت است و چندين برابر کاملتر از نوع اوّل است؛ فائز خواهد شد.

نوع سوّم: نسبت به جمعي از اهل ايمان است که در درجه کامله ازتقواي ظاهري و باطني ــ به مراتبي که اجمالا بيان شد ــ قرار دارند، پس اينها با اين حال در دعاي فرج آنحضرت صلوات الله عليه با محافظت بر سائر شرايط و آداب و وظائف مزبوره آن از شرايط حاليه و زماني و مکاني ــ به نوعي که اجمالا ذکر شد ــ اهتمام مي نمايند.

پس اثر دعا براي اينها چنين است که: آنها همه فضائل و فوائد جليله و کامله دنيوي و اُخروي که براي اين دعا مقرّر است؛ فائز مي شوند، که از بزرگترين و شريفترين فضيلت آن است که: دعاي آنها براي وجود مبارک آنحضرت (عليه السلام) نصرت مي شود، که هم نصرت و ياري است نسبت به فرج و ظهور، که خداوند بواسطه دعاي آنها؛ رفع حزن و کشف ضرّ از ايشان و قلب مبارکشان نموده و شرّ همه دشمنان ايشان را که در اطراف بلاد مي باشند دفع نمايد، و اوضاع و اساس آنها را منقرض نمايد، و بلاي عمومي را از همه دوستان ايشان و غير از اينها که موجب دفع تألّم باشد؛ از خواطر شريف ايشان رفع فرمايد، و وسيله از براي سرور قلب مبارکشان شود.

البتّه بيان اين مطلب و بيان نصرت بودن آن در کيفيّت دوازدهم خواهدآمد ان شاء الله.

و نسبت به فرج کلّي آنحضرت (عليه السلام) نيز نصرت است، بواسطه آن نيّت و عزم و تمنّاي قلبي که حقيقتاً در مقام دعا و طلب تعجيل آنحضرت (عليه السلام) ــ بوجهي که در همين فصل ذکر شد ــ حاصل است، پس بوسيله اين دعا؛ آنها داخل در زمره انصار آنحضرت شده و از ياوران واقعي ايشان محسوب خواهند گرديد، و به مراتب عاليه آنها فائز مي شوند.

پس هرچند مراتب و درجات تقوا در بنده چه از نظر ظاهري و چه از نظر باطني کاملتر شود، کرامت و اعتبار بنده مؤمن نزد خداوند متعال کاملتر مي شود، و به سبب اين دعاي او که از بزرگترين دعاها است، و دعا نيز از بزرگترين عبادات است، و اين آثار کامله مزبوره را بواسطه طلب نمودن و درخواست نمودن از فضل و کرم حضرتش؛ عطا فرموده است.