نواب خاص
در آن روزگار، به جاي «نيابت» و «نواب» بيشتر تعبير «سفارت» و «سفرأ» به کار برده مي شد.
نايبان خاص حضرت مهدي در دوران غيبت صغري، چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پيشين و از علماي پارسا و بزرگ شيعه بودند که «نوّاب اربعه» ناميده شده اند. اينان به ترتيب زماني عبارت بودند از:
1 - ابو عَمرو عثمان بن سعيد عَمري،
2 - ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد عَمري،
3 - ابوالقاسم حسين بن روح نوبختي،
4 - ابو الحسن علي بن محمد سَمَري.
البته امام زمان - عليه السلام - وکلاي ديگري نيز در مناطق مختلف مانند: بغداد، کوفه، اهواز، همدان، قم، ري آذربايجان، نيشابور و... داشت که يا به وسيله اين چهار نفر، که در رأس سلسله مراتب وکلاي امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت مي رساندند [1] و از سوي امام در مورد آنان «توقيع» هايي [2] صادر مي شده است. [3] و يا - آن گونه که بعضي از محققان احتمال داده اند - سفارت و وکالت اين چهار نفر، وکالتي عامّ و مطلق بوده ولي ديگران در موارد خاصي وکالت و نيابت داشته اند [4] مانند:
محمد بن جعفر اسدي، احمد بن اسحاق اشعري قمي، ابراهيم بن محمد همداني، احمد بن حمزة بن اليسع [5] ، محمد بن ابراهيم بن مهزيار [6] ، حاجز بن يزيد، محمد بن صالح [7] ، ابو هاشم داود بن قاسم جعفري، محمد بن علي بن بلال، عمر اهوازي، و ابو محمد و جنائي [8] .
پاورقي
[1] چنانکه طبق نقل شيخ طوسي، حدود ده نفر در بغداد به نمايندگي از طرف محمد بن عثمان فعاليّت مي کردند (الغيبة، ص 225).
[2] توقيع به معناي حاشيه نويسي است و در اصطلاح علماي شيعه به نامه ها و فرمانهايي که در زمان غيبت صغري از طرف امام به شيعيان مي رسيده توقيع گفته مي شود.
[3] صدر، المهدي، ص189.
[4] امين، سيد محسن، أعيان الشيعة، ج 2، ص48.
[5] طوسي، الغيبة، ص 257، 258.
[6] کليني، اصول کافي، ج 1، ص 518، ح.5.
[7] کليني، همان کتاب، ص 521، ح 14 و 15.
[8] طبرسي، اًعلام الوري، ص444.