چنانکه گفتيم، غيبت امام مهدي به دو دوره تقسيم مي شود: «غيبت صغري» و «غيبت کبري».

غيبت صغري از سال 260 هجري (سال شهادت امام يازدهم) تا سال 329 (سال در گذشت آخرين نايب خاص امام) يعني حدود 69 سال بود. [1] در دوران غيبت صغري، ارتباط شيعيان با امام بکلي قطع نبود و آنان، به گونه اي خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند.

توضيح آنکه: در طول اين مدّت، افراد مشخصي (که ذکرشان خواهد آمد) به عنوان «نايب خاص» با حضرت در تماس بودند و شيعيان مي توانستند به وسيله آنان مسائل و مشکلات خويش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دريافت دارند و حتي گاه به ديدار امام نائل شوند. ازينرو مي توان گفت در اين مدّت، امام، هم غايب بود و هم نبود.

اين دوره را مي توان دوران آماده سازي شيعيان براي غيبت کبري دانست که طي آن، ارتباط شيعيان با امام، حتي در همين حد نيز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نايبان عام آن حضرت، يعني فقهاي واجد شرائط و آشنايان به احکام اسلام، رجوع کنند.

اگر غيبت کبري يکباره و ناگهان رخ مي داد، ممکن بود موجب انحراف افکار شود و ذهنها آماده پذيرش آن نباشد. اما گذشته از زمينه سازيهاي مدبرانه امامان پيشين، در طول غيبت صغري، بتدريج ذهنها آماده شد و بعد، مرحله غيبت کامل آغاز گرديد. همچنين امکان ارتباط نايبان خاص با امام در دوران غيبت صغري، و نيز شرفيابي برخي از شيعيان به محضر آن حضرت در اين دوره، مسئله ولادت و حيات آن حضرت را بيشتر تثبيت کرد. [2] .

با سپري شدن دوره غيبت صغري، غيبت کبري و دراز مدّت امام آغاز گرديد که تاکنون نيز ادامه دارد و پس از اين نيز تا زماني که خداوند اذن ظهور و قيام به آن حضرت بدهد، ادامه خواهد داشت.

غيبت دو گانه امام دوازدهم، سالها پيش از تولد او توسط امامان قبلي، پيشگويي شده و از همان زمان توسط راويان و محدثان، حفظ و نقل و در کتابهاي حديث ضبط شده است که به عنوان نمونه به نقل چند حديث در اين زمينه اکتفا مي کنيم:

1 - امير مؤمنان - عليه السلام - فرمود:

(امام) غايب ما، دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني تر از ديگري خواهد بود. در دوران غيبت او، تنها کساني در اعتقاد به امامتش پايدار مي مانند که داراي يقيني استوار و معرفتي کامل باشند. [3] .

2 - امام باقر - عليه السلام - فرمود:

(امام) قائم دو غيبت خواهد داشت که در يکي از آن دو: خواهند گفت: او مرده است... [4] .

3 - ابوبصير مي گويد، به امام صادق - عليه السلام - عرض کردم: امام باقر مي فرمود: قائم آل محمد (ص) دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني تر از ديگري خواهد بود.

امام صادق - عليه السلام - فرمود: بلي، چنين است... [5] .

4 - حضرت صادق - عليه السلام - فرمود:

امام قائم دو غيبت خواهد داشت: يکي کوتاه مدّت و ديگري دراز مدّت... [6] .

سير تاريخ، صحت اين پيشگوييها را تأييد کرد و همچنانکه پيشوايان قبلي فرموده بودند، غيبتهاي دو گانه امام عينيّت يافت.