قرآن کريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدي - مانند بسياري از زمينه هاي ديگر - بدون انيکه وارد جزئيات شود، به صورت کلي و اصولي بحث کرده است؛ يعين از تشکيل حکومت عدل جهاني، و پيروزي کامل و نهائي صالحان در روي زمين سخن گفته است. اين گونه آيات را مفسران اسلامي، به استناد مدارک حديثي و تفسيري، مربوط به حضرت مهدي و ظهور و قيام او دانسته اند. ما از مجموع آيات قرآني که دانشمندان آنها را ناظر به اين موضوع دانسته اند. [1] و صراحت بيشتري دراند، جهت رعايت اختصار، سه ايه را مورد بررسي قرار مي دهيم:

1 - وَلقَد کتبنا فِي الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّکرِ أنّ الأرضَ يَرِثُها عِبادِيَ َ الصّالِحُونَ [2] «ما، در (کتاب) زبور پس از تورات نوشته ايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد».

در توضيح معناي اين آيه ياد آوري مي کنيم که: «ذکر» در اصل به معناي هر چيزي است که مايه تذکر و ياد آوري باشد ولي در آيه ياد شده به کتاب آسماني حضرت موسي - عليه السلام - يعني «تورات» تفسير گرديده است به قرينه اينکه قبل از زبور معرفي شده است.

طبق تفسير ديگري، «ذکر» اشاره به قرآن مجيد است زيرا که در خود آيات قران اين عنوان به قرآن گفته شده است: اّن هُوَ اّلاّ ذِکرٌ لِلعالَمين [3] بنابراين، کلمه «من بعد» به معناي «علاوه بر» بوده و معناي آيه چنين خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشته ايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد [4] .

مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدي - عجل الله تعالي فرجه -، به اين آيه و آيه بعدي که نقل مي کنيم، استناد کرده است. [5] .

در تفسير اين آيه از امام باقر - عليه السلام - نقل شده است که فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدي در آخر الزمانند [6] .

مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسي» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده مي گويد:

حديثي که شيعه و سني از پيامبر اسلام (ص)نقل کرده اند، بر اين موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولاني مي گرداند تا مردي صالح از خاندان مرا بر انگيزد و او جهان را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد». [7] .

اشاره قرآن به پيشگويي حکومت بندگان شايسته خداوند در روي زمين در کتاب تورات و زبور، نشان مي دهد که اين موضوع از چنان اهميتي برخوردار است که در کتب آسماني پيامبران پيشين يکي پس از ديگري مطرح مي شده است.

جالب توجه اين است که عين اين موضوع در کتاب «مزامير داود» که امروز جز کتب عهد قديم (تورات) است و مجموعه اي از مناجاتها و نيايشها و اندرزهاي داود پيامبر - عليه السلام - است، به تعبيرهاي گوناگون به چشم مي خورد.از جمله در مزمور 37 مي خوانيم:

«... شريران منقطع ميشوند، اما متوکلانِ به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندک است که شرير نيست مي شود که هر چند مکانش را استفسار نمايي ناپيدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمين شده از کثرت سلامتي متلذذ خواهند شد».

همچنين در همان مزمور چنين مي خوانيم:

«... متبرکان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، اما ملعونان وي منقطع خواهند شد». [8] .

2 - وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَي الّذينَ استُضعِفُوا فِي الأرضِ... [9] «وارد کرده ايم که بر مستضعفان زمين نعمت بخشيم و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم».

چنانکه در بخش «مهدي در منابع شيعه» نقل کرديم، امير مؤمنان - عليه السلام - پس از پيشگويي بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوي خاندان وحي، اين آيه را تلاوت فرمود. [10] .

«محمد بن جعفر»، يکي از علويان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسي قيام کرد. او مي گويد: روزي شرح گرفتاريها و فشارهايي را که با آنها روبرو هستيم، براي مالک بن انس نقل کردم. او گفت: صبر کن تا تأويل آيه: وَنُريدُ أن نَمُنّ عَلَي الّذين... آشکار گردد. [11] .

3 - وَعَدَ اللهُ الّذينَ آمَنُوا مِنکُم وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَستَخلِفَنّهُم فِي الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الّذين مِن قَبلِهِم وَلَيُمَکّنَنّ لَهُم دينَهُمُ الّذِي ارتَضي لَهُم وَليُبَدِلَنّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً يَعبُدُونَني لايُشرِکُونَ بِي شَيئاً... [12] .

«خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و اعمال صالح انام داده اند، وعده داده است که حتماً آنان را خليفه روي زمين خواهد کرد، همان گونه که پيشينيان را خلافت روي زمين بخشيد؛ و دين و آييني را که خود براي آنان پسنديده استقرار خواهد بخشيد و بيم و ترس آنان را به ايمني و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانکه) مرا مي پرستند و چيزي را براي من شريک قرار نمي دهند...».

مرحوم «طبرسي» در تفسير اين آيه مي گويد:

از خاندان پيامبر روايت شده است که اين آيه درباره آل محمد (ص) نازل شده است. «عيّاشي» از حضرت علي بن الحسين - عليه السلام - روايت کرده است که اين آيه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين کار را در حق آنان به دست مردي از ما به انجا مي رساند و او مهدي اين امت است. او همان کسي است که پيامبر (ص)درباره او فرمود:

«اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولاني مي گرداند تا مردي از خاندان من حاکم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمين را از عدل و داد پر مي سازد همان گونهکه از ظلم و جور پر شده باشد».

«طبرسي» مي افزايد: اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقر - عليه السلام - و امام صادق - عليه السلام - نيز روايت شده است. [13] .