عبد الرحمان بن محمد بن خلدون مغربي 732 - 808 ه.

چنانکه ملاحظه شد، اکثريت قريب به اتفاق دانشمندان اهل سنّت، احاديث مربوط به حضرت مهدي را صحيح و مورد قبول مي دانند. اما تني چند، آنها را رد نموده يا مورد تشکيک قرار داده اند که از آن جمله «ابن خلدون» است. وي مي گويد:

در ميان تمام مسلمانان در طول قرون و اعصار مشهور بوده و هست که در آخر الزمان حتماً مردي از خاندان پيامبر ظهور مي کند و دين را تأييد و عدل و داد را آشکار مي سازد، مسلمانان از او پيروي مي کنند، وي بر تمام کشورهاي اسلامي تسلّط پيدا مي کند، اين شخص مهدي ناميده مي وشد و ظهور دجال و حوادث بعدي که از مقدمات مسلّم قيامت است، به دنبال قيام او خواهد بود، عيسي فرود مي آيد و دجّال را مي کشد يا در قتل دجّال او را ياري م کند و عيسي پشت سر او نماز مي خواند...

گروهي از پيشوايان حديث، مانند: ترمذي، ابو داود، بزّاز، ابن ماجه، حاکم، طبراني، ابو يَعلي احاديث مربوط به مهدي را در کتابهاي خود به نقل از گروهي از صحابه مانند: علي، ابن عباس، عبد الله بن عمر، طلحه، عبد الله بن مسعود، ابو هريره، أنس، ابو سعيد خُدري، أُمّ حبيبه، أُمّ سلمه، ثوبان، قرّة بن اًياس، علي هلالي، عبد الله بن حارث، آورده اند.

ولي چه بسا منکران اين احاديث، در سند آنها مناقشه کنند در ميان دانشمندان اهل حديث معروف است که «جَرح» بر «تعديل» [1] مقدّم است. بنابراين اگر ما، در بعضي از راويان اين احاديث نقطه ظعفي از قبيل: غفلت، کم حافظگي، ضعف يا انحراف عقيده يافتيم، اصل حديث از درجه اعتبار ساقط مي شود... [2] .

وي آنگاه به نقل تعدادي از اين احاديث و بررسي وضع راويان آنها پرداخته و برخي از آنها را غير موثق اعلام نموده و اضافه مي کند:

اين است مجموع احاديثي که پيشوايان حديث درباره مهدي و قيام او در آخر الزمان نقل کرده اند و چنانکه ملاحظه کرديد، همه آنها جز مقدار بسيار کمي مخدوش است. [3] .

اين بود خلاصه و فشرده نظريه ابن خلدون درباره احاديث مربوط به مهدي منتظر - عجل الله تعالي فرجه -.

دانشمندان صاحبنظر و متخصصان علم حديث اعم از شيعه وسني، سخنان وي را با دلائل روشن رد کرده و آن را بي پايه دانسته اند. [4] ولي ما، در اينجا به عنوان نمونه خلاصه سخنان «شيخ عبد المحسن عباد»، استاد و رئيس دانشگاه مدينه را نقل مي کنيم:

وي در کنفرانسي زير عنوان «عقيدة أهل السنّة والأثر في المهدي المنتظَر»، در ردّ نظريه ابن خلدون چنين مي گويد:

الف - اگر ابراز شک و ترديد در مورد احاديث مهدي از طرف شخصي حديث شناس بود، يک لغزش به شمار مي رفت،

چه رسد به مورّخاني که اهل تخصّص در علم حديث نيستند. چه خوب گفته است «شيخ احمد شاکر»:

ابن خلدون چيزي را دنبال کرده است که به آن آگاهي ندارد و وارد ميداني شده است که مرد آن نيست. او در فصلي که در مقدمه خود به مهدي اختصاص داده، پريشان گويي عجيبي کرده و مرتکب اشتباهات روشني شده است. اصولاً او متوجه نشده است که مقصود محدثان از اين جمله که: «جرح بر تعديل مقدّم است» چيست؟!

ب - وي در آغاز فضل مربوط به مهدي اعتراف کرده است که:

در ميان مسلمانان در طول قرون و اعصار مشهور بوده و هست که در آخر الزمان حتماً مردي از خاندان پيامبر ظهور مي کند

با اعتراف به اينکه موضوع قيام مهدي در ميان تمام مسلمانان در طول قرون و اعصار امري مشهور و مورد قبول بوده و هست، آيا صحيح نبود که او نيز اين عقيده مشهور را مثل ديگران نپذيرد؟ ايا نظريه وي، با وجود اعتراف به اينکه همه مسلمانان برخلاف او عقيده دارند، نوعي کجروي و تکرروي نيست؟ آيا همه مسلمانان اشتباه کرده اند و فقط ابن خلدون درست فهيمده است؟!

اصولاً اين موضوع يک اجتهادي نيست، بلکه يک موضوع نقلي و غيبي است و جايز نيست کسي آن را با هيچ دليلي جز با کتاب خدا و سنت پيامبر (ص)اثبات کند و دليل مزبور در اينجا نظريه مسلمانان را اثبات مي کند و آنان در اين موضوع نقلي داراي تخصص هستند.

ج - ابن خلدون پيش از نقد و بررسي اين احاديث مي گويد: «اينک ما در اينجا احاديثي را که در اين باره نقل شده، ذکر مي کنيم». [5] و پس از نقل احاديث مي گويد: «اين است مجموع احاديثي که پيشوايان حديث درباره مهدي و قيام او در آخر الزمان نقل کرده اند». و در جاي ديگر مي گويد: «آنچه محدثان از روايات مهدي نقل کرده اند، ما همه را به قدر توان در اينجا آورديم». [6] .

در حالي که وي بسياري از احاديث مهدي را ناگفته گذاشت است، چنانکه اين معنا با مراجعه به کتاب «العرف الوردي في أخبار المهدي»» تأليف «سيوطي» روشن مي گردد. همچنين او از حديثي که با سند معتبر در کتاب «المناز المنيف» تأليف «ابن قيم» نقل شده، غفلت کرده است.

د - ابن خلدون تعدادي از اين احاديث را نقل و به خاطر بعضي از راويان آنها در سند آنها اشکال مي کند، در حالي که راويان ياد شده، کساني هستند که «بخاري» و «مسلم» يا حداقل يکي از آنها در صحيح خود از آنها نقل حديث کرده اند و دانشمندان در سند آنها ايرادي نکرده اند.

ه- ابن خلدون اعتراف مي کند که تعداد کمي از احاديث مربوط به مهدي جاي هيچ نقد و ايرادي از نظر سند ندارد.

بنابراين بايد بگوييم: آن تعداد کم که به گفته وي مورد قبول است، براي اثبات مطلب کافي است و بقيه احاديث نيز مؤيد آن تعداد خواهد بود. [7] .