بسم اللّه الرحمن الرحيم

و نريد أن نمن علي الذين استضعفوا في الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثين [1] .

مهدويت، فرايند يک عقيده اسلامي، که فقط رنگ دين داشته باشد، نيست. مهدويت فصل مهمي از خواسته هاي بشري است که انسانها با داشتن اديان و مذاهب مختلف، روسوي آن دارند. مهدويت تبلور يک الهام فطري [2] است که مردم از دريچه آن، علي رغم ديدهاي مختلف و نگرشهاي متفاوت عقيدتي، روز موعود را مي بينند، روزي که رسالتهاي آسماني با همه اهدافش در زمين تحقق مي يابد و راه ناهمواري که در طول تاريخ براي انسان دشوار بود، پس از رنج بسيار هموار مي شود.

حتي انتظار روز موعود اختصاص به کساني که ايمان به غيب دارند، ندارد. ديگران هم به چنين روزي چشم دوخته اند، تا آنجا که پرتو اين خواسته، مکتبهايي را هم که به هيچ وجه زيربار مسايل غيبي نمي روند؛ فراگرفته است. پيروان مکتب ماترياليسم ديالکتيک که تاريخ را بر اساس تضاد تفسير مي کنند نيز منتظر روزي [3] هستند که همه اين تضادها از ميان برود و صلح و همزيستي به پيروزي رسد.

ما بخوبي در مي يابيم که دل مشغولي به اميد و اين احساس در سراسر تاريخ و در ميان همه اقوام از ديگر مسايل بشري بوده است و هنگامي که دين اين وجدان عمومي را تاييد مي کند و تاکيد دارد که زمين پس از لبريز شدن ظلم و ستم پر از عدل و داد خواهد شد [4] ، به آن احساس عمومي، ارزش ‍ عيني مي بخشد و آن را تبديل به يک ايمان محکم مي کند؛ ايمان به آينده و سرنوشت محتوم انسان. اين ايمان نه تنها مايه تسلي و آرامش خاطر است بلکه منشأ اميد و منشأ مقاومت نيز هست.

منشأ اميد است؛ زيرا ايمان به مهدوي به معناي اين است که نبايستي زير بار ستم رفت و بايستي منتظر روزي بود که وي بر همه جهان چيره گردد. و اما، منشأ مقاومت است [5] ، زيرا اين ايمان، چون سوسوي اميدي است که با نااميديها مقابله مي کند و دلها را زنده نگه مي دارد؛ هر چند ناگواريها گسترده شود و ستمکاريها چهره کريه خود را نشان دهد. روز موعود يعني روزي که عدالت با جهاني پر از جور و ستم روبرو مي شود و پايه هاي آن را ويران مي کند و طرحي نو [6] در مي اندازد. روز موعود يعني روزي که ستم به هر اندازه که فزوني يابد و در جهان ريشه بدواند و بر مقدرات حکومت کند، بايستي نابود شود [7] و هرگز جاودانه نخواهد بود.

اين تفکر که ظلم در اوج خود بايستي شکست بخورد و اين شکست حتمي است به ستمديدگان و امتهاي رنجيده، اميد مي بخشد که محاسبات را تغيير دهند و کاخ ظلم را فرو ريخته و بر خرابه هاي آن شالوده عدالت را پي ريزي کنند.

درست است که مسأله مهدويت ويژه اسلام نيست و همه اديان و مذاهب به گونه اي در انتظار مهدي و منجي بوده و هستند ولي ويژگيهايي که اسلام براي اين مسأله آورده بيشترين اثر را در برآوردن انتظارات و چشمداشتها داشته است. اسلام بيشترين اميدواري را به وجود مي آورد و احساسات مظلومان و رنجيدگان تاريخ را بيشتر بر مي انگيزد؛ زيرا اسلام انديشه منجي غايب را به مهدي موعود و آينده را به حال تغيير داده است. اسلام اميد به نجات بخشي را که در آينده دور و مجهول به دنيا خواهد آمد به ايمان به کسي که هم اينک وجود دارد و خود در انتظار روز موعود نشسته، تبديل کرده است و حضور وي به خاطر اين است که همه نقشهايي را که بايستي ايفا کند، تکميل نمايد تا به هدف خود جامه عمل بپوشاند.

پس مي بينيم که مهدي تنها يک انديشه نيست که ما در انتظار ولادت او باشيم و يک پيشگويي نيست که به اميد مصداق آن نشسته باشيم، بلکه مهدي يک واقعيت خارجي و آماده باش است که ما منتظر عمليات او هستيم. انساني مشخص که در ميان ما زندگي مي کند؛ ما او را مي بينيم و او ما را مي بيند؛ با همه آرزوهاي ما و رنجهاي ما آشناست و در غم و اندوه ما شريک است و شاهد فزوني شکنجه زجرکشيدگان و ناکامي رنجديدگان و ستم ستم کاران است و به خاطر آن مي سوزد و با حسرت در انتظار لحظه اي است که به او اجازه داده شود تا دست ياري خود را به طرف مظلومان و محرومان [8] دراز کند و ريشه ستمکاران را بخشکاند.

البته تقدير چنين است که اين پيشواي منتظر خود را معرفي نکند و با وجود اينکه با مردم زندگي مي کند، زندگي مخفي داشته باشد تا زمان موعود فرا رسد. پر واضح است که انديشه مهدي همراه با اين نمودهاي اسلامي، فاصله غيبت ميان مظلومان و منجي را کم مي کند و هر چه انتظار طول بکشد پل ارتباطي ميان ايشان و موعود نجات بخش را کوتاه مي سازد.

وقتي از ما خواسته مي شود به مهدي ايمان بياوريم با اين ويژگي که وي انساني زنده و معين است؛ مانند ما زندگي مي کند و مثل ما در انتظار است، مقصود اين است که به ما الهام شود تفکر نفي هر نوع ظلم و ستم که مهدي سمبل آن است، اينک در شخص پيشواي منتظر که بزودي ظهور خواهد کرد، تجسم يافته است، شخصيتي که به همه قدرتها نه مي گويد، چنانکه در حديث او آمده است، تعهدي نسبت به هيچ حاکم ستمگري ندارد؛ [9] و ايمان به مهدي يعني ايمان به اين انسان زنده و قائم و همراهي او.

در احاديث، همواره نسبت به انتظار فرج تأکيد شده است و از پيرامون مهدي خواسته شده است که در انتظار او باشند. با اين کار رابطه معنوي تثبيت مي شود و اتصال ميان آنان به پيشوا به وجود مي آيد. در حالي که هيچ يک از اين ارزشها، رابطه ها و اتصالها در صورتي که مهدي شخصيتي زنده و معاصر نباشد ايجاد نخواهد شد. [10] .

بدين سان مشاهده مي کنيم که اين تشخيص به انديشه انتظار، حرکتي نو مي بخشد و آن را منشأ داده ها و توانهاي بالقوه زيادي مي کند. اضافه بر اين انسان مظلوم که بيعت هيچ ستمگري را بر عهده ندارد و با درد و رنج، زندگي را گذرانده است اگر بداند امام و پيشواي او شريک غمهاي او است و چون زنده است او را درک مي کند و موکول به آينده نمي کند احساس ‍ آرامش کامل به او دست خواهد داد.

ولي در عين حال، مسأله موجوديت فعلي مهدي با مواضع منفي نيز مواجه گشته است. شماري از مردم که برايشان تصور وجود چنين شخصي، مشکل است، در اصل مسأله تشکيک مي کنند. [11] .

آنان مي پرسند: اگر مهدي انساني باشد که بيش از ده قرن زنده است و تا زمان ظهور هم شايد ساليان متمادي طول بکشد، براي يک انسان چگونه ممکن است اين همه عمر کند؟ قوانين طبيعي حکم مي کند که خيلي قبل چنين شخصي به مرحله پيري و شکستگي رسيده و مرده باشد، آيا واقعا اين مسأله، غيرممکن نيست؟ [12] .

و نيز مي پرسند: خداوند چه اصراري دارد که حتما اين شخص، مهدي باشد که به خاطر او قوانين طبيعت را از کار بيندازد [13] و براي طولاني کردن عمر و نگهداري او تا روز موعود، کارهاي محال انجام دهد. آيا بشريت نمي تواند در آينده، رهبري همانند او تحويل جامعه دهد؟

اصلا بهتر نبود روز موعود از آن کسي باشد که در آن روزگاران به دنيا بيايد [14] و با همان مردم رشد کند و تدريجا و به طور طبيعي به ايفاي نقش ‍ خود بپردازد؟

و نيز مي پرسند: اگر مهدي نام شخص خاصي است که فرزند امام يازدهم [15] است و در سال 255 ق. [16] به دنيا آمده و پدرش در سال 260 ق. از دنيارفته است، معنايش اين است که هنگام درگذشت پدرش وي طفل کوچکي بوده و بيش از پنج سال نداشته است و اين سني است که براي گذر از مرحله کمال فکري و ديني و تربيت زيرنظر ديني و فکري آموزش ديده است [17] تا نقش مهم خود را اجرا کند؟

و نيز مي پرسند: اگر پيشوا آماده است پس اين انتظار صدها ساله براي چيست؟ آيا اين همه رنج و محنت و اين همه مصيبتهاي اجتماعي که جهان شاهد آن است مجوز ظهور آن حضرت در صحنه و اجراي عدالت در کره زمين نيست؟ [18] .

و نيز مي پرسند: فرض مي کنيم چنين موضوعي امکان دارد ولي ما چگونه مي توانيم به وجود آن ايمان بياوريم؟ آيا انسان مي تواند بدون اين که دليل علمي يا دليل شرعي موثق داشته باشد، به چنين فرضيه هايي اعتقاد پيدا کند؟ [19] .

آيا چند تا روايت از پيامبر، صلي اللّه عليه و آله، که نمي دانيم تا چه اندازه صحت دارد کافي است که ما تسليم فرضيه مذکور شويم؟ [20] .

و نيز درباره به نقش مهدي روز موعود مي پرسند: چگونه يک تن مي تواند اين نقش مهم و حياتي را در سراسر جهان اجرا کند؟ يک فرد هر چقدر بزرگ باشد، نمي تواند تاريخ را به تنهايي بسازد و آن را به مرحله جديدي وارد کند. بذر جنبشهاي تاريخي در حوادث و رويدادها افشانده مي شود و سپس ‍ يک رادمرد [21] مي تواند آينده را بر اساس آن بسازد و راهکارها را نشان دهد.

و نيز مي پرسند: ما چگونه مي توانيم تصور کنيم اين فرد توانايي داشته باشد چنين تحول شگرفي را ايجاد و ريشه ستم را قطع کند؛ در حالي که دشمن بر همه چيز و همه جا حاکميت دارد و همه وسايل تخريب و کشتار جمعي در دست اوست و در سطحي فوق العاده از نظر امکانات علمي و قدرت سياسي، اجتماعي و نظامي قرار دارد. [22] .

اينها پرسشهايي بود که در اين زمينه بدين صورت و به صورتهاي ديگر مطرح مي شود و منشأ واقعي اين پرسشها، همگي تفکر صحيح نيست بلکه مسائل رواني بيشتر در آن نقش دارد. يعني اين احساس که واقعيت حاکم بر زمين را بسيار با عظمت مي بيند و باور نمي کند هيچ نيرويي بتواند آن را تغيير ريشه اي دهد و هر چه زمان بگذرد اين احساس قويتر مي شود و ترديد در تغيير بنيادين بيشتر پيش مي آيد و بدين سان اين احساس ضعف و ناتواني و خود کم بيني در انسان شکست روحي ايجاد مي کند به گونه اي که هر گاه فکر اين تغيير بزرگ را به خود راه مي دهد، بارسنگيني را بر دوش ‍ خود احساس مي کند و اين سنگيني باعث مي شود که به اين فرضيه با حالت ترديد بنگرد و سعي کند قضيه را انکار و نفي کند. از اين پس ما يکي يکي سؤ الات را به ترتيب مي آوريم و به مقداري که اين مختصر مي گنجد جواب مي گوييم.