تقريباً همه کساني که در اين زمينه مطالعه دارند متّفقند که تمام اقوام جهان در انتظار يک رهبر بزرگ انقلابي به سر مي برند که هر کدام او را به نامي مي نامند، ولي همگي در اوصاف کلّي و اصول برنامه هاي انقلابي او اتّفاق دارند.

بنابراين، برخلاف آنچه شايد بعضي مي پندارند، مسأله ايمان به ظهور يک نجاتبخش بزرگ، براي مرهم نهادن بر زخمهاي جانکاه بشريّت، تنها در ميان مسلمانان، و حتّي منحصر به مذاهب شرقي نيست، بلکه «اسناد و مدارک» موجود نشان مي هد که اين يک اعتقاد عمومي و قديمي، در ميان همه اقوام و مذاهب شرق و غرب است، اگر چه در پاره اي از مذاهب همچون اسلام تأکيد بيشتري روي آن شده است.

و اين خود دليل و گواه ديگري بر فطري بودن اين موضوع است.

در اينجا به قسمتي «کاملا فشرده» از باز تاب اين عقيده در ميان اقوام



[ صفحه 52]



و ملل مختلف، براي دو منظور اشاره مي کنيم:

نخست توجّه به عمومي بودن مسأله است و ديگر توجّه به اصول مشترکي است که درباره برنامه آن مصلح بزرگ در ميان همه آنها وجود دارد.



[ صفحه 53]