بدون شک معرفت امام زمان و ولي عصر و رهبر امّت بر حسب دلائل محکم عقلي و روايات معتبر، يکي از مهمترين مسائل اسلامي است که در تمام ادوار و اعصار مورد توجه بوده و بُعد سياسي آن در نظام حکومتي اسلام نقش تعيين کننده دارد.

معرفت امام، امان از ضلالت و گمراهي، و موجب تقرّب به خداوند متعال و ترقّي و کمال نفس است، و بدون معرفت امام و وليّ امر هيچ طاعت و عبادتي مقبول نيست [1] .

در هيچ عصر و زماني، زمين از وجود حجت يعني پيغمبر يا امام خالي نخواهد ماند، و هيچ کس وارد بهشت نخواهد شد مگر آنکه امامان را بشناسد و امامان نيز او را بشناسد.

با توجه به اين اهميّت وبا اعتراف به اينکه از معرفت کامل امام عاجزيم به اميد آنکه اين نوشتار در بعض نواحي و ابعاد معرفت امام موجب افزايش بينش و مزيد بصيرت گردد مطلب معرفت امام را چنانکه بزرگان و علماء مطرح فرموده اند تحت دو عنوان امامت عامه و امامت خاصه بررسي مي نمائيم.

[1] روايات در اين معني بسيار و متواتر است. از جمله از حضرت امام زين العابدين عليه السلام روايت شده است که فرمود:

«لو أن رجلاً عمر ما عمر نوح في قومه ألف سنة إلا خمسين عاماً يصوم النهار، ويقوم الليل في ذلک الموضع (يعني بين الرکن والمقام) ثم لقي الله بغير ولايتنا لم ينفعه ذلک شيئاً = اگر شخصي بقدر آنچه نوح در قوم خود عمر کرد (نه صد وپنجاه سال) عمر نمايد و روزها را روزه بگيرد و شبها را در بين رکن و مقام به نماز و عبادت بايستد و خدا را ملاقات کند بدون ولايت ما اين اعمال چيزي را به او نفع نخواهد داد».

واز جمله حديثي است که اخطب خوارزم در مناقب و ابن حجر در لسان الميزان جلد پنجم وعلاّمه حلّي رضوان الله تعالي عليه، در ششمين دليلي که در منهاج الکرامه بر وجوب پيروي از مذهب اماميه فرموده است از حضرت رسول صلي الله و عليه و آله روايت کرده است که فرمود:

«ياعلي اگر بنده اي بندگي خدا را بنمايد مثل آنچه نوح در قومش بود و براي او مثل کوه اُحد طلا باشد و در راه خدا انفاق نمايد، و عمرش طولاني شود تا هزار حج پياده به جا آورد و سپس بين صفا و مروه مظلوم کشته شود اگر ولايت تو را نداشته باشد بوي بهشت را استشمام نخواهد کرد و داخل آن نخواهد شد».

از اينگونه روايات بسيار است که در اينجا در مقام نقل آنها و شرح و تفسير مضامين آنها به نحوي که استبعاد نواصب و دشمنان اهل بيت: وکساني که کمتر با اين احاديث آشنائي دارند مرتفع شود نيستيم. اجمالاً از اين روايات اهميت امر ولايت در اسلام معلوم مي شود و اگر کسي بخواهد به فيض مطالعه اين روايات نايل شود مي تواند هفتاد و يک روايت از آنها را در کتاب امامت بحار الانوار جلد27 مطالعه نمايد.

اينجا مناسب است براي روشن شدن قلوب دوستان و شيعيان اهل بيت: ابياتي را از استاد الکل خواجه طوسي ـ عليه الرحمه ـ که مضمون اين روايات است ياد آور شويم:

لو ان عبداً أتي بالصالحات غدا وودّ کل نبي مرسل و ولي

وصام ما صام صوام بلا ملل وقام ما قام قوام بلا کسل

وحج کم حجة لله واجبة وطاف بالمبيت طاف غير منتحلي

وعاش في الناس آلافاً مؤلفة عار من الذنب معصوماً من الزلل

ما کان في الحشر يوم البعث منتفعا الا بحب أمير المؤمنين علي

به تمام اين ابيات در روضات الجنات مراجعه شود.