آيا تلفظ بنام مقدس حضرت قائم (عج ) جايز است ؟

برگرفته از آثار : حجة الاسلام محمد محمدي اشتهاردي

پاسخ :

مشهور بين جمعى از محدثان و راويان آن است كه تكلم به نام اصلى امام عصر(عج ) حرام
است ولى تلفظ به القاب آن حضرت مانند مهدى ، حجت ، قائم و... حرام نيست .

اينك اين سؤ ال پيش مى آيد آيا اين حكم مخصوص زمان غيبت صغرى بوده است همانگونه
كه علامه مجلسى (در جلد 13 بحار، چاپ قديم ) از بعضى از علماء
نقل كرده و يا در هر زمان و مكانى تا موقعى كه حضرتش ‍ ظهور كند حرام است ؟ و اينكه
حرمت تلفظ نام مقدس آن حضرت بستگى به موارد خاصى مانند تقيه و ترس دارد كه
اگر موارد ترس و تقيه نباشد جايز است ؟

و آيا اين مسئله اختصاص به آن بزرگوار دارد يا درباره ساير امامان عليه السلام نيز
جارى است ؟

دانشمند معروف شيعه ، علامه عالى مقام شيخ حر عاملى در كتاب
وسائل الشيعه در آغاز و آخر بابى كه به همين عنوان در كتاب مذكور اختصاص ‍ داده
.⁽⁵²⁾

همين قول را انتخاب كرده كه در مورد تقيه و خوف ، تلفظ بنام آن حضرت حرام است و در
غير موارد تقيه و خوف حرام نيست .⁽⁵³⁾

بررسى روايات : اين مساءله

ما در اينجا نخست به تجزيه و تحليل و بررسى رواياتى كه در اين مورد رسيده مى
پردازيم و پس از نتيجه گيرى نظر خود را خاطر نشان خواهيم ساخت .

رواياتى كه در اين مورد به ما رسيده ، پس از بررسى به چهار قسم تقسيم مى شوند:

1- قسم اول روايت :

پاره اى از رواياتى كه در اين مورد رسيده ، دلالت دارند كه تلفظ نام مبارك حضرت
ول عصر(عج ) به طور مطلق (در هر زمان و مكانى در هر شرايطى ) بى آنكه جاى تقيه
باشد حرام است و در اين قسم روايات ، علت خاصى ذكر نشده است ، در اينجا بذكر چند
نمونه از اين قسم روايات مى پردازيم .

1- مرحوم كلينى رحمه اللّه از على بن رئاب رحمه اللّه
نقل مى كند كه امام صادق عليه السلام فرمود:

(( صاحب هذا الامر لا يسميه باسمه الا كافرا؛))

نام مبارك صاحب اين امر (حضرت ولى عصر عج ) را هيچ كس جز شخص كافر نمى
برد.)⁽⁵⁴⁾

2- و نيز مرحوم كلينى از ريان بن صلت نقل مى كند كه گفت :

(( سمعت ابا الحسن الرضا عليه السلام و
سئل عن القائم قال : لا يرى جسمه و لا يسمى اسمه ؛))

از حضرت رضا عليه السلام در مورد سؤ الى كه پيرامون حضرت قائم (عج ) شده بود
شنيدم فرمود:(( جسمش ديده نمى گردد، و نامش برده نمى شود)).⁽⁵⁵⁾

3- مرحوم صدوق رحمه اللّه در كتاب اكمال الدين از صفوان بن مهران
نقل مى كند كه شخصى از امام صادق عليه السلام پرسيد: مهدى (عج ) كه از فرزندان
تو است كيست ؟

فرمود:

(( الخامس من ولدى السابع يغيب عنكم شخصه و لا
يحل لكم تسميته ؛))

((مهدى پنجمين امام از فرزند امام هفتم است وجود مقدسش از شما پنهان مى شود و براى شما
بردن نام او جايز نيست .))⁽⁵⁶⁾

4- و نيز مرحوم صدوق رحمه اللّه در كتاب نامبرده از محمد بن عثمان بن عمرى رحمه اللّه
نقل مى كند كه گفت : برايم دستخطى (توقيع ) پديدار شد كه با آن دستخط آشنا بودم
⁽⁵⁷⁾

به اين عبارت :

(( من سمانى فى مجمع من الناس فعليه لعنة اللّه ؛))

((كسى كه در ميان اجتماع مردم ، نام مرا ببرد، لعنت خدا بر او باد.))⁽⁵⁸⁾

5- مرحوم صدوق رحمه اللّه در كتاب كمال الدين از حضرت عبدالعظيم حسنى رحمه اللّه
نقل مى كند كه امام محمد تقى عليه السلام درباره حضرت قائم (عج ) فرمود:

(( يخفى على الناس ولادته و يغيب عنهم شخصه و تحرم تسميه و هو سمى
رسول اللّه و كنيته ؛))

((تولد آن حضرت بر مردم مخفى است ، وجود او از انتظار آنان پنهان است و بر آنان بردن
نام او حرام مى باشد، او هم نام و هم كينه ، رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلم است
)).⁽⁵⁹⁾

و روايت ديگرى كه در اين معنى به ما رسيده است .

2- قسم دوم از روايات :

پاره اى از روايات كه در اين مورد وارد شده به روشنى دلالت دارد بر ترك نام بردن
آن حضرت تا موقعى كه قيام مى كند و سراسر زمين را همانگونه كه پر از ظلم و جور
شده پر از عدل و داد مى نمايد، اينك نظر شما را به چند نمونه از آنها جلب مى كنيم :

1- علامه مجلسى رحمه اللّه در كتاب بحارالانوار از محمد بن زياد ازدى رحمه اللّه
نقل مى كند كه امام موسى بن جعفر عليه السلام هنگامى كه از امام قائم (عج ) سخنى به
ميان آمد فرمود:

(( خفى على الناس ولادته و لا يحل لهم تسميته حتى يظهره
عزوجل فيملاء به الارض قسمطا و عدلا، كما ملئت ظلما و جورا؛))

((تولد حضرت قائم (عج ) بر مردم پنهان است ، نام بردن او براى آنان جايز نيست تا
وقتى كه خداوند متعال او را ظاهر كند، و به وسيله او زمين را همانگونه كه پر از ظلم و
جور شده پر از عدل و داد نمايد.))⁽⁶⁰⁾

2- علامه مجلسى رحمه اللّه از حضرت عبدالعظيم حسنى روايت مى كند كه اما هادى (عج )
درباره حضرت قائم (عج ) فرمود:

(( لا يحل باسم حتى يخرج يملاء الارض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا...؛))

((ياد كردن حضرت قائم (عج ) بنام جايز نيست تا وقتى كه نهضت كند و زمين را همان
گونه كه پر از ظلم و جور شده پر از عدل و داد نمايد.))⁽⁶¹⁾

3- مرحوم كلينى رحمه اللّه به سند خود از ابن هاشم داود بن قاسم جعفرى رحمه اللّه
نقل مى كند كه امام باقر عليه السلام در ضمن حديثى فرمود:

(( و اشهد على رجل من ولد الحسن لايسمى و لا يكنى حتى يظهر امره فيملاها عدلا كما ملئت
((جورا انه القائم بامر الحسن بن على عليه السلام ؛))

گواهى مى دهم به آمدن مردى از فرزندان امام عسكرى عليه السلام كه نام و كنيه اش
برده نمى شود تا قيامتش ظاهر گردد، زمين را همان گونه كه پر از جور شده پر از
عدل و داد كند، اوست كه به امر جانشينى از امام حسن عسكرى عليه السلام مى
پردازد.))⁽⁶²⁾

4- مرحوم صدوق در كتاب اكمال الدين به سند خود از حضرت عبدالعظيم حسنى
نقل مى كند كه وى (حضرت عبدالعظيم ) اعتقادات خودش را در محضر امام هادى عليه السلام
عرضه داشت و (در ضمن ) به امامان يكى پس از ديگرى بنام اقرار كرد تا اينكه به امام
دهم عرض كرد: اى سرور من ! پس از اينها امام من شما هستيد؟

حضرت فرمود:

(( و من بعدى ابنى الحسن فكيف للناس بالخلف من بعده ؟

قلت : فكيف ذلك ؟

قال : لانه لا يرى شخصه و لا سحل ذكره باسمه حتى يخرج فيملاء الارض ‍ قسطا و عدلا
الى ان قال هذا دينى و دين آبائى ؛))

((اما بعد از من فرزندم حسن عليه السلام است ، پس
حال مردم نسبت به جانشين بعد از او چگونه است ، عرض كردم : (براى چه ؟) چگونه است ؟

فرمود: زيرا او ديده نمى شود و بردن نامش جايز نيست تا وقتى كه قيام كند و زمين را
پر از عدل و داد نمايد تا اينكه فرمود دين و عقيده من و پدرانم همين است .))⁽⁶³⁾

3- قسم سوم از روايات :

پاره اى از روايات دلالت دارند كه نام بردن حضرت مهدى (عج ) جايز نيست و در همين
روايات عدم جواز نام بردن حضرت به خوف و ترس از ضرر
تعليل شده است به عنوان نمونه به اين چند روايت
ذيل وقت كنيد:

1- مرحوم كلينى رحمه اللّه به سند خود از على بن محمد از ابو عبداللّه صالحى رحمه
اللّه نقل مى كند كه گفت : پس از درگذشت امام حسن عسكرى عليه السلام ، اصحاب ما از من
خواستند كه اسم و مكان حضرت مهدى (عج ) را سؤ
ال كنم (پس از سؤ ال ) جواب آمد:

(( ان دللتم على الاسم اذا دعوه و ان عرضو المكان دلوا عليه ؛))

((اگر آنها را به اسم حضرت مهدى (عج ) آگاه سازيد آن را ظاهر مى سازند، اگر مكانش را
بشناسند بر ضد او اقدام مى كنند.))⁽⁶⁴⁾

محدث بزرگ شيخ حر عاملى رحمه اللّه پس از
نقل اين حديث مى گويد اين حديث دلالت دارد كه نهى ائمه اطهار عليهم السلام از نام
بردن حضرت مهدى (عج ) مخصوص مواردى است كه خوف از ضرر و بروز فساد باشد.

2- نيز مرحوم كلينى رحمه اللّه از عبداللّه بن جعفر حميرى رحمه اللّه
نقل مى كند: كه شخصى از محمد بن عثمان رحمه اللّه (نايب خاص دوم ) پرسيد: آيا جانشين
حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام را ديده اى ؟ او در پاسخ گفت : آرى به خدا
سوگند، تا اينكه پرسيد اسمش چيست ؟

در پاسخ گفت :

(( فالاسم محرم عليكم ان تساءلوا عن ذلك من عندى فليس لى ان
احلل و لا احرم ولكن عنه عليه السلام فان الامر عند السلطان ابا محمد مضى و لم يخلف
ولدا (الى ان قال ) و اذا وقع الاسم وقع الطلب فاتقوا اللّه وامسكوا عن ذلك ؛))

اما در مورد نام بردن از حضرت مهدى (عج ) پرسش كردن از آن ، بر شما حرام است ، اين
را از پيش خود نمى گويم ، براى من روا نيست كه پيش خود چيز
حلال را حرام و يا حرام را حلال كنم ولى حكم امام را گفتم ، زيرا زمامدار وقت چنين تصور
مى كند كه حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام از دنيا چنين تصور مى كند كه حضرت
امام حسن عسكرى عليه السلام از دنيا رفت و فرزندى بجاى نگذاشت تا اينكه گفت : هر
گاه نام حضرت مهدى عليه السلام برده شود نتيجه اش طلب كردن (دشمنان ) از اوست ،
بپرهيزيد از خدا و از اين مطلب دوم فروبنديد.))⁽⁶⁵⁾

اين روايت همانند روايت است كه با صراحت و روشنى دلالت دارد بر اينكه نهى از نام
بردن حضرت ، به خاطر خوف و رسيدن ضرر به آن بزرگوار است ، چه آنكه وقتى
نام او شناخته شد. دنبالش به جستجوى او خواهند پرداخت از اين رو امام عليه السلام از
بردن نام آن حضرت نهى فرموده ، بلكه از نام بردن آن حضرت به طور مبهم رد شده ،
تا كسى كه آن را نمى داند به آن مطلع نشود، لذا كسى كه مى داند بر او اظهار آن نام
حرام است .

3- مرحوم صدوق رحمه اللّه در اكمال الدين از على بن عاصم كوفى رحمة اللّه
نقل مى كند كه در ميان توقيعات (دست خطهاى ) امام زمان عليه السلام اين جملات پديدار
شده :

(( ملعون ملعون من سمانى فى محفل من الناس ؛))

مشمول لعنت است كسى كه نام مرا در ميان اجتماعى از مردم ببرد.))⁽⁶⁶⁾

اينكه حضرت شمول لعنت را مقيد بنام نموده در ميان
اهل سنت (و بنى عباس ) دليل آن است كه در غير اجتماع آنها نام بردن آن حضرت جايز است .

بنابراين كه بگوئيم قيد در اين گونه موارد دلالت بر مفهوم دارد (بنابراين ) نهى امام
عليه السلام به خاطر رعايت تقيه است .

4- نيز مرحوم صدوق رحمة اللّه از محمد بن همام رحمة اللّه
نقل مى كند كه : محمد بن عثمان عمرى گفت :

(( خرج توقيع به خط عرفته من سمانى فى محمع من الناس فعليه لعنة اللّه ؛))

در توقيعى كه آن را مى شناختم از حضرت ولى عصر(عج ) است چنين پديدار شد: كسى
كه نام مرا در ميان جمعيتى از مردم ببرد لعنت خدا بر او باد.⁽⁶⁷⁾

دلالت اين حديث بر اين كه حرمت نام بردن حضرت مهدى (عج ) مخصوص موارد خوف و
ضرر است همانند دلالت حديث قبل است .

5- علامه مجلسى رحمة اللّه نقل مى كند كه ابن خالد كابلى رحمة اللّه گفت :

هنگامى كه امام سجاد عليه السلام از دنيا رفت ، به حضور امام باقر عليه السلام
شرفياب شدم و عرض كردم قربانت گردم حتما اخلاص و انس ‍ و الفت مرا نسبت به پدر
بزرگوارت و وحشت مرا از مردم مى شناسى .⁽⁶⁸⁾

امام باقر عليه السلام فرمود: آرى راست مى گوئى اينك منظورت چيست ؟

عرض كردم : قربانت گردم ، پدرت آن چنان صاحب اين امر (حضرت مهدى (عج ) را برايم
توصيف كرده كه اگر او را در راهى ببينم دستش را مى گيرم .

حضرت فرمود: اى ابو خالد منظورت چيست ؟

گفتم : مى خواهم نام حضرتش را برايم بگوئى تا او را بنام بشناسم .

فرمود:

(( ساءلتنى و اللّه يا ابا خالد عن سؤ ال مجهد و لقد ساءلتنى عن امر لو ان بنى
فاطمة عرفوه حرصوا على ان يقطعوا بضعته ؛))

اى ابو خالد به خدا سوگند از من سؤ ال ناراحت كننده اى مى پرسى ، از موضوعى مى
پرسى كه به كسى از آن خبر نداده ام تا به تو خبر دهم ، از مطالبى سؤ
ال مى كنى كه اگر فرزندان حضرت فاطمه عليهاالسلام او را مى شناختند حرص آن
داشتند كه او (حضرت مهدى ) را قطعه قطعه كنند.⁽⁶⁹⁾

اين كه مى گويد اگر فرزندان فاطمه عليهم السلام او را مى شناختند... دلالت دارد بر
اين كه عده اى از آنها قصد ضرر رساندن به حضرت مهدى (عج ) را داشتند، تا چه رسد
به غير آنها. از اين رو امام باقر عليه السلام آن حضرت را به نام ياد نكرد تا نامش
پوشيده بماند و شناخته نشود و دستهاى مخالفان به آن حضرت نرسد، از ترس آنكه
مبادا به وجود مقدسش ضررى برسد...

نتيجه اينكه : روايات قسم سوم بيانگر اين است كه پوشاندن نام حضرت مهدى (عج )
به خاطر امر تعبدى خاص نيست ، بلكه تنها به ملاك تقيه (با آن شرايطى كه دارد)، مى
باشد.