پيشين جاري شده است انتظاري دارند ؟ هرگز در سنت خدا تبديل ( جانشين

شدن سنتي به جاي سنتي ) يا تغيير ( دگرگوني يك سنت ) نخواهي يافت .

قرآن كريم ، نكته فوق العاده آموزنده اي در مورد سنتهاي تاريخ ياد آوري

مي كند و آن اين كه مردم مي توانند با استفاده از سنن جاريه الهيه در تاريخ

، سرنوشت خويش را نيك يا بد گردانند ، به اين كه خويش و اعمال و

رفتار خويش را نيك يا بد گردانند ، يعني سنتهاي حاكم بر سرنوشتها در

حقيقت يك سلسله عكس العملها و واكنشها در برابر عملها و كنشها است .

عملهاي معين اجتماعي عكس العملهاي معين به دنبال خود دارد . از اين رو

تاريخ در عين آن كه با يك سلسله نواميس قطعي و لايتخلف اداره مي شود ،

نقش انسان و آزادي و اختيار او به هيچوجه محو نمي گردد .

قرآن آيات زيادي در اين زمينه دارد ، كافي است كه براي نمونه آيه 11

از سوره مباركه رعد را بياوريم : « ان الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما

بانفسهم »: خداوند وضع حاكم و مستولي بر قومي را تغيير نمي دهد مگر آن كه

آن چه در خلق و خوي و رفتار خود دارند تغيير دهند .



توجيه و تفسير تكامل تاريخ

اگر در مكتبي ، جامعه ، داراي شخصيت و طبيعت