نوسانات تاريخ

و - هر چند در مجموع ، حركت تاريخ ، تكاملي است ولي - بر خلاف نظريه

ابزاري - سير تكاملي تاريخ جبري و لايتخلف نيست ، يعني چنين نيست كه هر

جامعه در هر مرحله تاريخي لزوما نسبت به مرحله قبل از خود كاملتر بوده

باشد . نظر به اين كه عامل اصلي اين حركت انسان است و انسان