نظريه ابزاري بيان شد نبوده است .

در طول تاريخ گذشته و آينده نبردهاي انسان تدريجا بيشتر جنبه

ايدئولوژيك پيدا كرده و مي كند و انسان تدريجا از لحاظ ارزشهاي انساني به

مراحل كمال خود يعني به مرحله انسان ايده آل و جامعه ايده آل نزديكتر مي شود

تا آن جا كه در نهايت امر ، حكومت و عدالت ، يعني حكومت كامل ارزشهاي

انساني كه در تعبيرات اسلامي از آن به " حكومت مهدي " تعبير شده است

مستقر خواهد شد و از حكومت نيروهاي باطل و حيوان مابانه و خودخواهانه و

خود گرايانه اثري نخواهد بود .



حلقات تاريخ

ب - تسلسل منطقي حلقات تاريخ آن چنانكه " ابزار گرايان " ابراز

داشته اند بي اساس است . واقعيات تاريخي به ويژه آنچه در طول يك قرن

گذشته رخ داد پوچي اين نظريه را روشن كرد .

در يك قرن گذشته كشورهايي به سوسياليسم گرويدند كه مرحله كاپيتاليسم

را طي نكرده بودند . شوروي و چين و كشورهاي اروپاي شرقي همه از اين دستند

، و بر عكس