محل غيبت او ابتداءاً سرداب مقدس است که از آنجا غيبت فرمود،



[ صفحه 39]



ولي چنانکه شيخ طوسي فرموده است: سرداب مقدس محل ابتداء غيبت بوده نه اينکه هم اکنون در آن سرداب بسر مي برد، که کوردلان اهل سنت ايراد کرده اند که چگونه مي شود با اين طول مدت در سرداب زندگي کند و اکل و شرب او از کجا است؟! ما هرگز چنين اعتقادي نداريم، اين اعتقاد را به ما بسته اند و سپس ايراد کرده اند.

با اينکه بر فرض چنين عقيده نيز داشته باشيم، باز هم مانعي ندارد، زيرا که ايشان معتقدند که دجّال در مغاره يا چاهي محبوس است و دست و پاي او بسته است، مع ذلک خداوند او را کفايت مي کند، پس چه مانعي دارد که وليّ خود را هم در سرداب کفايت کند؟ به هر حال مکان آن حضرت در زمان غيبت صغري در مدينه بوده، در کوه رضوي. در ابتدا خواص از دوستان از مکان او مطلع بودند، سپس احدي بر وي اطلاع نيافت.

حضرت صادق ـ عليه السلام ـ فرمود:

«قائم ما را دو غيبت است يکي کوتاه و ديگري طولاني در اوّل خاصه ي شيعه ي او به مکان او عالمند و در دوم خاصه ي مواليان او هم نمي دانند». [1] .

و نيز روزي نظري به کوه رضوي افکند و فرمود:

«براي صاحب اين امر در اين کوه دو غيبت است، يکي درازتر از ديگري». [2] .

پس معلوم مي شود که در غيبت صغري و کبري هر دو مکان آن حضرت کوه رضوي است.

و در حديث ديگر از حضرت باقر ـ عليه السلام ـ فرمود:

«نعمَ المنزلُ طَيبةُ»

نيکو منزلي است طيبه يعني مدينه

و از جاي ديگر نيز استفاده مي شود که در اطراف مکه نيز منزل دارد، بالاخره در حوالي مکه و مدينه بسر مي برد و از مواضع ديگر نيز استفاده



[ صفحه 40]



مي شود که او در هر کجا هست محل او هم مانند خود او از انظار مستور است و اين هم بُعدي ندارد که در کوههاي مکّه و مدينه منزل داشته باشد، امّا کسي او را و مکان او را نبيند. چنانکه عامه مي گويند: بهشت شدّاد از انظار مخفي است.