و خلاصه از آنچه گفتيم اين است كه : اثر دعاء در فرج آنحضرت (عليه السلام)نسبت به احوال بندگان بر سه وجه است :



نوع اوّل : نسبت به بندگان مؤمن كه اقرار به توحيدالهى و رسالت حضرت خاتم النبيّين (صلى الله عليه وآله) و ولايت ائمّه طاهرين (عليهم السلام) دارند ، هرچند در اعمال از اهل معصيت بوده و داراى وصف تقوا نباشند ، پس هرگاه اين دعا از آنها واقع شود تأثير در امور دنيوى آنها دارد ، و وسيله اصلاح امورشان خواهد شد ، بر حسب آنچه در اين فرمايش كريمه : ( وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَيْراً يَرَه)( [37] )بيان فرموده كه : هر كس عمل خيرى از او صادر شود و فائده آن را و لو در دنيا خواهد ديد .



بلكه در اين دعا براى آنها يعنى اهل معصيت اميد وسيله نجات در آخرت نيز هست ، به مقتضاى فرمايش نبوى (صلى الله عليه وآله) درچند روايتى كه ذكرشد كه :



« هركس با قلب و زبان يا با مال يا به هر وجه ديگر ذرّيه مرا نصرت و يارى نمايد ، او را روز قيامت شفاعت مى كنم ، هر چند با گناه اهل دنيا باشد ».



و اين دعا مودّت قلبى و زبانى است ، بلكه علاوه بر اين اين دعا فى نفسه مصداق موالات ، و هم مصداق تشكّر نعمت و احسان ، و هم مصداق نصرت نسبت به آنحضرت (عليه السلام) مى باشد.



پس با ملاحظه آنكه يك مرتبه از اصل تقوا ــ كه اجتناب از كفر و شرك است ــ در اين طايفه بواسطه ايمان آنها اين درجه از تقوا موجود است ، به علاوه دشمنى با دشمنان اهل بيت (عليهم السلام)ــ كه از اركان تقواى ظاهرى و باطنى است ــ را نيز دارا هستند ، و لهذا با وجود اين شرط و لو به يك مرتبه از آن باشد يك درجه از قبولى در اعمال و عبادات آنها ثابت است ، پس دعاى آنها در فرج آنحضرت (عليه السلام)هم نزد خداوند مقبول خواهد بود ، يعنى موجب اجر و ثواب اُخروى مى شود و لو به درجه غير كامل باشد .



و بنابراين هر گاه سعى در دعا براى فرج آنحضرت (عليه السلام) نمايند و مواظبت بر آن داشته باشند با همان حال عصيان آنها ، پس كمال اميدوارى هست كه اين دعا وسيله توفيق آنها براى ترك معاصى شده و به رتبه تقوى برسند .



چنانچه اين اثر از براى نماز در اين آيه مباركه بيان شده است ( اِنَّ الصَلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحشاءِ وَ الْمُنْكَرِ)( [38] )



و دربيان آن حديثى نقل شده است كه در زمان حضرت رسول (صلى الله عليه وآله)جوانى بود كه مرتكب انواع منكرات چون زنا و امثال آن مى شد ، و لكن مواظبت به نماز جماعت با آنحضرت صلوات الله عليه داشت ، پس شكايت حال او را خدمت ايشان نمودند .



حضرت فرمود : « بزودى نماز او را از اين افعال زشت باز دارد ، چنانچه خداوند مى فرمايد ».



پس زمانى نگذشت كه بوسيله محافظت بر نماز به ترك معاصى موفّق شد . و از اهل صلاح و تقوا گرديد ، و عاقبت هم توفيق شهادت را دريافت .( [39] )







نوع دوّم : نسبت به جمعى از مؤمنين است كه درصدد تحصيل تقوا سعى دارند ، و در طريق آن مجاهده مى كنند و اهتمام در توبه واستغفار ــ كه اوّل مرتبه آن است ــ دارند ، و با اين حال بر اين دعا مواظبت و محافظت دارند ، پس اثر آن براى اينها چنين است كه : اين دعا وسيله قبولى اعمال صالحه آنها و نيز قبولى توبه آنها نزد حقّ تعالى مى شود ، و وسيله استقامت آنها در امر تقوا مى گردد ، و موجب رسيدن به درجات عاليه آن به وجهى كه بيان شد خواهد شد ، پس به اين سبب به جمله كثيره اى از فضائل جليله كه از براى دعا وطلب فرج آنحضرت (عليه السلام)ثابت است و چندين برابر كاملتر از نوع اوّل است فائز خواهد شد .







نوع سوّم : نسبت به جمعى از اهل ايمان است كه در درجه كامله ازتقواى ظاهرى و باطنى ــ به مراتبى كه اجمالا بيان شد ــ قرار دارند ، پس اينها با اين حال در دعاى فرج آنحضرت صلوات الله عليه با محافظت بر سائر شرايط و آداب و وظائف مزبوره آن از شرايط حاليه و زمانى و مكانى ــ به نوعى كه اجمالا ذكر شد ــ اهتمام مى نمايند .



پس اثر دعا براى اينها چنين است كه : آنها همه فضائل و فوائد جليله و كامله دنيوى و اُخروى كه براى اين دعا مقرّر است فائز مى شوند ، كه از بزرگترين و شريفترين فضيلت آن است كه : دعاى آنها براى وجود مبارك آنحضرت (عليه السلام)نصرت مى شود ، كه هم نصرت و يارى است نسبت به فرج و ظهور ، كه خداوند بواسطه دعاى آنها رفع حزن و كشف ضرّ از ايشان و قلب مباركشان نموده و شرّ همه دشمنان ايشان را كه در اطراف بلاد مى باشند دفع نمايد ، و اوضاع و اساس آنها را منقرض نمايد ، و بلاى عمومى را از همه دوستان ايشان و غير از اينها كه موجب دفع تألّم باشد از خواطر شريف ايشان رفع فرمايد ، و وسيله از براى سرور قلب مباركشان شود .



البتّه بيان اين مطلب و بيان نصرت بودن آن در كيفيّت دوازدهم خواهدآمد ان شاء الله.



و نسبت به فرج كلّى آنحضرت (عليه السلام)نيز نصرت است ، بواسطه آن نيّت و عزم و تمنّاى قلبى كه حقيقتاً در مقام دعا و طلب تعجيل آنحضرت (عليه السلام)ــ بوجهى كه در همين فصل ذكر شد ــ حاصل است ، پس بوسيله اين دعا آنها داخل در زمره انصار آنحضرت شده و از ياوران واقعى ايشان محسوب خواهند گرديد ، و به مراتب عاليه آنها فائز مى شوند .



پس هرچند مراتب و درجات تقوا در بنده چه از نظر ظاهرى و چه از نظر باطنى كاملتر شود ، كرامت و اعتبار بنده مؤمن نزد خداوند متعال كاملتر مى شود ، و به سبب اين دعاى او كه از بزرگترين دعاها است ، و دعا نيز از بزرگترين عبادات است ، و اين آثار كامله مزبوره را بواسطه طلب نمودن و درخواست نمودن از فضل و كرم حضرتش عطا فرموده است