زيارت عاشورا به صورت مفصّل و مختصر بر چند وجه است ، كه همه آنها به خصوصه در اخبار منصوص است .



وجه اوّل : آنچه در روايت صفوان از حضرت صادق صلوات الله عليه نقل شده كه آن از همه اقسام ديگر ابسط و اجمع در آداب و اكمل و افضل در اجر و ثواب مى باشد ، آن را به وجهى كه رعايت احتياط هم در آن شده باشد بيان مى كنيم:



در حال شروع اوّل به هر لفظ و بيانى كه بخواهد و بر زبانش جارى گردد با زيارت و سلام به جانب حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) توجّه نمايد و اگر زيارت شريفه امين الله يا زيارت ششم را اختيار نمايد فضل ثواب آن چندين برابر خواهد بود ، و بعد از آن دو ركعت نماز زيارت ايشان را بخواند ، سپس به جانب كربلا توجّه نمايد و زيارت و سلامى ـ ولو مختصر ـ كه مشتمل بر مبالغه در لعن بر دشمنان حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) باشد بنمايد ، پس از آن دو ركعت نماز زيارت ايشان را بجا آورد ، و بعد از آن صد مرتبه تكبير بگويد ، بعد شروع به خواندن زيارت عاشورا تا آخر آن با صد مرتبه لعن و صد مرتبه سلام بنمايد تا منتهى شود به دعاء سجده ، بعد از آن دو ركعت ديگر نماز زيارت بخواند ، سپس دعائى كه معروف به «دعاء علقمه» است بخواند.



امّا جهت اينكه اوّل زيارت حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) و زيارت مختصره حضرت ابى عبدالله و صد مرتبه تكبير را قبل از زيارت عاشورا بجاى آورد چنين بيان مى كنيم كه:



خواندن زيارت اميرالمؤمنين (عليه السلام) به جهت آن است كه ــ بر حسب روايت صفوان ــ حضرت صادق (عليه السلام) نزد حرم محترم آنحضرت ابتداء به زيارت ايشان نمودند ، و بعد از آن رخصت خواندن متن عاشورا با آن دعاء مفصلِ بعد از آن را در هرجائى كه باشى ذكر فرمودند ، و آن دعا مشتمل بر وداع حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام)است ، چنانچه مشتمل بر وداع حضرت ابى عبدالله(عليه السلام) نيز هست.



پس از اين امر استفاده مى شود كه اين دعا و وداع چنانچه مسبوق است به زيارت حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) نيز مسبوق به زيارت حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام)مى باشد ، بر همان وجهى كه حضرت صادق (عليه السلام) عمل بر آن فرمودند ، و زيارت اميرالمؤمنين (عليه السلام)قبل از زيارت عاشورا مخصوص كسيكه نزد حرم محترم ايشان حاضر باشد نيست ، بلكه در هر مقامى زيارت آنحضرت (عليه السلام)تأثير در ثوابهاى مذكور در روايت صفوان دارد.



و امّا خواندن زيارت مختصره امام حسين (عليه السلام) با مبالغه در لعن پس آن به مقتضاى جمعِ مضمون دو روايتى است كه شيخ (رحمه الله) در « مصباح »نقل كرده و روايت ديگرى كه در «كامل الزيارات» نقل شده بر حسب اختلافى كه در يك فقره آن واقع شده است به وجهى كه در كتب مبسوطه مذكور است .



و امّا تكبير پس اصل آن بر حسب آنچه در صريح روايت شيخ مى باشد



و امّا تعيين به صد مرتبه چونكه در نقل شيخ كفعمى(رحمه الله) همان صد مرتبه تعيين گرديده است ، و محتمل است كه مستند به قرينه خاصّه باشد ، و در همه زيارات ديگر هم غير عاشورا ، تعيين به صد شده است ، پس اختيار اين عدد در اين زيارت در حالى كه به قصد رجاء و به عنوان مطلق ذكر گفته شود به صواب اقرب است ، و الله العالم بحقيقة الاحوال.



و فضيلت مخصوص در اين قسم مذكور بر اين نحو است كه حضرت امام جعفر صادق (عليه السلام)بعد از بجا آوردن آن فرمودند :



اى صفوان ! بر اين زيارت مواظبت كن ، و اين دعا را بخوان و زيارت كن ، پس بدرستيكه من بر خداى تعالى از براى هركس كه به اين زيارت زيارت كند ، و به اين دعا دعا نمايد از نزديك يا دور من ضامن هستم كه: زيارت او قبول شود ، و سعى او با اجر باشد ، و سلام او برسد ــ يعنى به حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) ــ و مانعى براى او نباشد ، و حاجت او از جانب خداوند هر قدر كه بسيار و بزرگ باشد بر آورده شود ، و از آن محروم نشود.



پس از آن ضمانت آباء طاهرينش (عليهم السلام)را تا حضرت رسول (صلى الله عليه وآله)و ضمانت جبرائيل (عليه السلام)و ضمانت خداوند را از براى اين عمل بر وجه ضمانت خود ذكر فرمود .



سپس فرمودند: به تحقيق كه خداوند عزّوجلّ قسم ياد فرموده كه : هركس حضرت امام حسين (عليه السلام)را به اين زيارت از نزديك يا دور زيارت نمايد ، و به اين دعا دعا كند زيارت او را قبول فرمايم ، و حاجتش را هر چه بزرگ و بسيار باشد عطا كنم ، و خواهش او را برآورده كنم ، پس از درگاه من محروم باز نمى گردد ، و او را در حالى كه مسرور باشد و با بر آورده شدن حاجت و فائز شدن به بهشت ، و آزاد شدن از آتش چشمانش را روشن و باز گردانم ، و براى هر كس شفاعت كند شفاعت كند جز ناصبى و دشمن ما اهلبيت ، قبول مى كنم.



و قسم ياد فرمود به ذات مقدّس خود و شاهد گرفته است ما را به آنچه ملائكه آسمانهايش بر اين امر شاهد مى باشند.



پس جبرئيل عرض كرد: يا رسول الله ! خداوند مرا به سوى شما فرستاده است از جهت مسرّت و مژدگانى شما و از جهت مسرّت و مژدگانى از براى على و فاطمه و حسن و حسين و ائمّه (عليهم السلام) و شيعيان شماها تا روز قيامت .



صفوان گويد : حضرت صادق (عليه السلام) به من فرمودند: اى صفوان! هرگاه براى تو حاجتى از جانب خداوند باشد ، پس هر كجا كه باشى به اين زيارت زيارت كن ، و به اين دعا حاجت خود را از خداوند درخواست كن ، كه از جانب خداوند به تو مى رسد ، و خداوند در وعده خود كه به رسولش (صلى الله عليه وآله)به فضل و منّت خود داده خلف نمى كند ، و الحمد لله ربّ العالمين.



و اين فضائل مسطوره مخصوص اين قسم است علاوه بر آنچه در قسم دوّم ذكر مى شود ، كه آنهم از براى اين قسم ثابت است ، چنانچه در بيان آن واضح خواهد گرديد.



وجه دوّم : آن وجهى است كه در روايت علقمه از حضرت امام محمّدباقر (عليه السلام)مذكور است ، و آن موافق است با همان وجه اوّل جز در دو امر:



اوّل : آنكه زيارت حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام)جزء آن نيست.



دوّم : آنكه دعاء علقمه جزء آن نيست .



پس اوّلا زيارت و سلامى ـ ولو مختصرا ـ به جانب كربلا مى كنند كه مشتمل بر مبالغه در لعن بر اعداء در قاتلان حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) باشد ، بعد از آن دو ركعت نماز زيارت ، بعد از آن صد مرتبه «الله اكبر» ، بعد از آن متن زيارت عاشورا با صد مرتبه لعن و صد مرتبه سلام تا منتهى شود به دعاء سجده ، و بعد از آن دو ركعت نماز ديگر ، و عمل تمام مى شود.



و فضيلت اين قسم بر اين نحو است كه حضرت امام محمّد باقر (عليه السلام) به علقمه ــ بنابر روايت «مصباح» ــ فرمودند:



هر گاه بجا آوردى اين نماز و زيارت را پس دعا كرده اى به آنچه كه ملائكه زيارت كننده به آن دعا مى كنند ، و خداوند از براى تو صد هزار هزار درجه مى نويسد ، و تو مانند كسانيكه با حضرت ابى عبدالله الحسين (عليه السلام) شهيد شدند مى باشى ، به وجهى كه با آنها در درجاتشان شريك مى شوى ، پس شناخته نخواهى شد مگر در جمله شهدائى كه با آنحضرت (عليه السلام) شهيد شدند ، و خداوند از براى تو ثواب زيارت هر نبىّ و هر رسول و ثواب هركس كه آنحضرت (عليه السلام) را از روز شهادت تا به حال زيارت كرده مى نويسد.



وجه سوّم: با همين وجه دوّم موافق است ، و لكن با اختصار در صد مرتبه لعن و صد مرتبه سلام ، و اين اختصار به وجهى كه موافق باشد با نص و روايت باشد به اين كيفيّت است كه عالم الربانى ملاّ شريف الشيروانى (رحمه الله)در مجموعه «الصدف المشحون» چنين ذكر فرموده كه:



« يقول الآثم الجاني الشريف الرضا الشيروانى ، حدّثني العالم النبيل و الفاضل الجليل محمّد بن الحسن الطوسي في الروضة المقدّسة الرضويّة ــ على دفينها ألف سلام و تحيّة ــ يوم الإثنين رابع محرّم سنة ألف و مأتى و ثمان و أربعين ، قال: حدّثني رئيس المحدثين و شيخ المتأخّرين العالم الفاضل و المدقّق الشيخ حسين بن عصفور البحراني ، قال: حدّثني الوالد الماجد المحدّث عن أبيه عن جدّه يداً بيد ، عن آبائهم المحدّثين من محدّثي بحرين عن سيّدنا الإمام الهمام علىّ بن محمّد بن علىّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علىّ بن الحسين بن علىّ بن أبي طالب صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين ، أنّه قال :



«اللهمّ العنهم جميعاً» تسعاً و تسعين مرّة كان كمن قرء ماة ، و من قرء سلامها مرّة واحدة ، ثم قال : «السلام على الحسين و على علىّ بن الحسين و على أولاد الحسين و على أصحاب الحسين» تسعاً و تسعين مرّه كان كمن قرئها تامّة من أوّلهما و آخرهما »



و در بيان اين روايت دو احتمال داده شده است كه احتمال اوّل كه اظهر است اين است كه مى فرمايد : هرگاه لعن مفصل يك مرتبه خواند شود ، و بعد از آن نود و نه مرتبه بگويد « اللهم العنهم جميعاً » و سلام مفصل را هم يك مرتبه بخوانند و بعد نود و نه مرتبه بگويد: «السّلام على الحسين و على علىّ بن الحسين و على اولاد الحسين و على اصحاب الحسين» و بعد از آن تا منتهى شود به سجده ونماز .















مصادر تحقيق



اقبال الاعمال



امالى مفيد



بحار الانوار



تحف العقول



تفسير الامام حسن عسكرى(عليه السلام)



تفسير برهان



تفسير عياشى



تفسير نورالثقلين



جامع الاخبار



خرائج



خصال



خصائص الحسينية



صحيفه سجاديه



عدة الداعى



عوالى الئالى



غيبت طوسى



غيبت نعمانى



عين الحيوة



فوائد المشاهد



كافى



كامل الزيارات



كمال الدين



لآلى الاخبار



محاسن



مرآة العقول



مستدرك الوسائل



مصادقة الاخوان



مكارم الاخلاق



مكيال المكارم



نور الانوار



نهج البلاغه



وسائل الشيعة