تنبيه سوّم در بيان بعضى از آداب و شرايط مهمّه است كه بعد از تحقّق خلوص نيّت اثر زيادى در كمال زيارت و در ترتّب ثوابهاى عظيم و مراتب جليل دارد ، و آن شرايط چند امر است كه در احاديث به آنها تصريح و بيان گرديده است .



اوّل: زائر بايد در هنگام رفت و آمد با تواضع و خضوع و خشوع باشد ، خصوصاً هنگام نزديك شدن به حرم انور ، و به هيئت تكبّر و تجبّر و با لباس اهل كبر و نخوت نباشد ، و به اين امر در روايات و اخبار تأكيد زيادى شده است .( [39] )



دوّم : از هر كار لغوى چه زبانى و چه عملى احتراز نمايد ، و اين شرط هم مختص به همان حرم انور نيست ، بلكه در همه حالات سفر رعايت آن لازم و مهمّ است ، گرچه در آن مقام رفيع تأكيدش زيادتر است.



سوّم : ذكر خداى را بسيار نمايد ، و صلوات بر اهل بيت (عليهم السلام) بفرستد و اين شرط هم به همه حالات زائر تعلق دارد ، و در حرم اقدس و نزد قبر مقدّس مؤكّد است ، خصوصاً در مقامات خاصه آن ، و ذكرهاى مخصوصه با كيفيّاتى كه در اخبار مذكور است كه در هنگام وقوف و طواف و بوسيدن حرم انور و صورت بر آن نهادن و تكيه نمودن و طمأنينه و وقار و امثال آنهامشغول ذكر شود.



چهارم : به طور كلّى از چيزهاى لذيذ احتراز نمايد ، يا در آن تقليل دهد ، و هرچه مهموم و غبار آلوده و گرسنه و تشنه و در مشقّت و با خوف و اضطراب باشد افضل است ، و مثوبات آن كاملتر است .



پنجم : آنكه هميشه با طهارت باشد ، خصوصاً براى حال زيارت ، و در حدّ امكان غسل نمايد كه در تكميل آن ثوابها تأثير زيادى دارد ، و در روايات تأكيد بسيار شده است ، و در صورت عدم امكان وضو بگيرد ، و نيز با لباسهاى پاك و نظيف باشد.



ششم: در حقّ برادران ايمانى و زوّار و خدّام آنحضرت (عليه السلام) در اين سفر زيارتى بسيار احسان و انفاق نمايد.



هفتم: خداوند متعال را با قلب و زبان و فعل و حال خود بر اين نعمت عظمى و موهبت و سعادت كبرى شكر نمايد ، كه توفيق تشرّف به اين حرم اعظم الهى پيدا كرده حرمى كه انبياء عظام و ملائكه كرام از عرش مجيد و از آسمانها براى تشرّف به زيارت و طواف آن از خداوند متعال اذن و اجازه مى طلبند ، و زيارت آن وسيله عالى ترين و كاملترين مراتب همه سعادات و فيوضات دنيوى و اُخروى است.



امّا شكر قلبى آن است كه در قلب خود بيشتر از آنچه به هر نعمت از نعمتهاى الهى مسرور مى شود به اين سعادت عظمى مسرور باشد ، بواسطه معرفت اش به اينكه نفع و فيض او از اين نعمتِ عظيم در دنيا و آخرت از سائر نعمتها ـ حتّى از همه عبادات و حسنات و اعمال صالح ــ كاملتر و بيشتر است .



و امّا شكر زبانى آن است كه خداوند عزّوجلّ را به آنچه در كلام مجيدش ذكر فرموده: ( اَلْحَمْدُ لله الَّذي هَدانا لِهذا و ما كنّا لِنَهْتَدِىَ لَولا أنْ هَدانَا الله) ، يا به الفاظ ديگر حمد و سپاس گويد.



و شكر فعلى و حالى دو قسم است



قسم اوّل : آن است كه از براى خداوند سجده شكر نمايد ، و در كتاب «كافى» حديثى به اين مضمون نقل شده كه:



هرگاه نعمت خداوند متعال را ياد نمودى پس بر خاك سجده شكر كن ، و اگر سواره باشى و يا محذورى باشد چون ترسِ شهرت پس برهمان قربوس اسب سجده كن ، و اگر آنهم نشود پس بر دست خود سجده نما .( [40] )



پس در اين مقام رفيع هم اگر ممكن است نزد حرم انور بر زمين سجده شكر نمايد ، و هرگاه محذورى باشد از كثرت جمعيّت يا ترس شبهه شدن در نظر مردمان كه سجده بر امام (عليه السلام)نموده ، پس بر حسب مضمون اين حديث شريف سجده بر دست خود نمايد.



قسم دوّم: آنكه مادامى كه در اين مقام رفيع و در اين ارض طيّبه و مباركه حاضر است ، پس شب و روز ، صبح و عصر بر تشرّف در حرم انور و زيارت و طواف قبر منوّر با رعايت همه آداب مهمّ آن از خضوع و خشوع ظاهرى و قلبى و طهارت ــ و ساير آنچه در اين مقام به اجمال اشاره گرديد و در كتب مبسوطه به وجه كمال مشروح است ــ جهد و سعى كامل داشته باشد.



هشتم: آنكه چون از جمله فضائل جليل و خصوصيّات حرمهاى مبارك و مقدّس ائمّه اطهار (عليهم السلام) استجابت دعا است ، خصوصاً در حرم انور حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) كه در اين مورد از همه آنها اعظم و اكمل است پس براى مؤمنين لازم و مهم است در آنجا حوائج بزرگ را متذكّر شده و آنها را از خداوند متعال طلب نمايند ، چنانچه در روايات نيز اين امر بيان و تأكيد شده است.



و چونكه بزرگترين و مهمترين حوائج پيشِ همه اولياء اطهار خداوند متعال فرج آل محمّد صلوات الله عليهم اجمعين و ظهور دولت حقّه آنها مى باشد ، ــ چنانچه در اخبار بسيارى اين مطلب بيان شده است ــ پس بر بنده مؤمن لازم و مهم است كه برحسب كمال معرفتش به جلالت و بزرگى اين امر نزد اولياء الهى و به مقتضاى خلوص محبّت و مودت او نسبت به مولاى خود حضرت صاحب الأمر صلوات الله عليه كه در همه حالات و مقامات خصوصاً در چنين مقامى از ياد آنحضرت غافل نباشد .



و همچنين بر حسب معرفت او به جلالت و عظمت امر آنحضرت كه بايد آن را بر جميع اُمور خود در همه حالات در مقام دعا مقدّم بدارد ، چرا كه از اعظم آنها است .



و نيز به مقتضاى فرمايش نبوى (صلى الله عليه وآله) كه فرموده اند



« به خدا قسم ايمان مؤمن حقيقت ندارد و كامل نيست تا آنكه من و امر من و ذريّه و اهلبيت من در نزد او از نفس و امر و از اهل و اولاد او عزيزتر باشد.



كه بر حسب اين كلام بايد امر همچون ذريّه طيّبه و طاهره آنحضرت صلوات الله عليه در نزد مؤمن مهم تر و عزيزتر از امر خودش باشد .



پس بنابراين خصوصيّات بايد بعد از حضور در چنين مقام شريف و تشرف به همچون حرم انور الهى كمال سعى و كوشش را در طلب تعجيل فرج و ظهور آنحضرت (عليه السلام)از خداوند متعال بنمايد ، و نيز كليّه فرجها و كشف هموم و رفع غموم و دفع بليّات را از وجود مبارك ايشان طلب كند.



و از جمله شواهد بر شدّت تأكيد و اهتمام در اين امر نسبت به آن جناب صلوات الله عليه علاوه بر آن جهات مزبوره روايتى است كه در «بحار» از حضرت امام صادق و امام على النقى (عليهما السلام)قل شده كه:



كسالت و مرضى عارض وجود مباركشان گرديد ، پس امر فرمود: كسى را به كربلا روانه نموده تا در حرم حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) دعا در حقّ ايشان نمايد ، و طلب شفا از خداوند متعال كند ، و فرمودند: چونكه خداوند را مقاماتى است كه دوست مى دارد كه در آنها دعا شود ، و اين حرم منور از آن مقامات است .



و اين روايت را در كيفيّت هفتم بيان كرديم .



بنابر اين حديث بايد بنده مؤمن در حين اراده تشرّف به سوى كربلا يا به سوى حرم انور امر طلب فرج براى مولاى خود صلوات الله عليه را از مهمترين مقاصد خود قرار دهد ، زيرا با اين قصد كمال خلوص در اين عمل و زيارت حاصل مى شود .



بلكه بنابراين روايت سزاوار است كه بنده مؤمن هرچند مدّت كه براى او از جهت مؤونه ميسّر شود مخصوصاً به همين قصد و اراده به حرم انور حضرت ابى عبدالله (عليه السلام)مشرّف گردد ، اگر چه در بلاد و شهرهاى بعيد و دور باشد.



و از فضائل جليله و خاصّه اين دعا يعنى طلب تعجيل فرج حضرت قائمصلوات الله عليه در حرم مطهّر اين است كه : چون از بزرگترين شرط و خصوصيّتى كه موجب كمال زيارت زائر و وسيله تكميل ثوابهاى آن تا به اعلى درجه مى شود خلوص موالات و مودّت و كمال معرفت نسبت به ائمّه اطهار(عليهم السلام)است كه اين خصوصيّت در اين دعا و طلب فرج در امر آنحضرت (عليه السلام)خصوصاً بر وجه شدّت سعى و اهتمام در آن و آن را از اعظم مقاصد و هموم خود دانستن حاصل مى شود ، و مصداق موالات و مودّت و معرفت به وجه كمال نسبت به همه ائمّه اطهار (عليهم السلام) مخصوصاً نسبت به وجود مبارك حضرت بقية الله صلوات الله عليه كه افتتاح فرج به دست آنحضرت (عليه السلام) است مى باشد .



پس اين دعا براى زائر وسيله كمال مرتبه زيارت و عمل خواهد شد ، و به اعلى درجه قبولى آن فائز خواهد گرديد .



و بعضى از مطالب در اين مورد ــ يعنى در جهت شدّت اهتمام نمودن در اين دعا در كلّيه مقامات شريفه خاصه در اين مقام رفيع ــ با بعضى ديگر از فضائل مهمّ آن در فصل هفتم بيان گرديد ،والله الهادي و هو ولىّ التوفيق .



و شرح و تفصيل همه اين شرايط و آداب و بعضى ديگر از خصوصيتها در كتابهاى مفصّل خصوصاً در « بحار» ذكر شده ،( [41] ) و لكن بايد دانست كه آن آداب و شرايط اگر چه بعضى از آنها مخصوص به همان حرم انور و زيارت از نزديك است ، لكن رعايت نمودن بسيارى از آنها در همه زيارات ــ ولو از شهرهاى دور ــ و در هر مقامى لازم و مهم است ، و تأثير تمام در قبولى و كمال زيارت دارد .



و از جمله آن آداب مهم كه به نحو اطلاق بيان شده است عبارت است از : خضوع ، خشوع ، طهارت ، احتراز از لهو و لغو ، مهموميّت ، تشنگى ، گرسنگى ، و نيز انفاق و احسان به برادران ، و سعى و اهتمام در دعا ، خصوصاً در تعجيل فرج حضرت صاحب الأمر (عليه السلام) ، به وجهى كه قبلا گفتيم.