فيلمسازان آمريكايي مهدويت را نشانه گرفته اند!

اشاره :

دكتر حسن بلخاري ، فارغ التحصيل رشته اديان و عرفان ، از اساتيد دانشكده هنر دانشگاه تهران و آشنا با علوم ارتباطات هستند. با توجه به اطلاعات جامعي كه ايشان در زمينه فعاليتهاي رسانه هاي غربي درخصوص مقابله انديشه اسلامي و بويژه موضوع مهدويت دارند، خدمت ايشان رسيديم و سؤالاتي را درهمين زمينه مطرح كرديم .



با تشكر از اينكه وقت گراميتان را دراختيار ما قرار داديد، به عنوان اولين سؤال بفرمائيد كه نقش و جايگاه سينما و رسانه هاي صوتي ، تصويري در غرب و خصوصاً آمريكا چيست ؟



به يك عبارت جهان امروز جهان تصوير است و عمده ترين مصداق اين تصوير سينماست . «پُستمن » در كتاب «زندگي در عيش ، مردن در خوشي » خود سه دوره را يا سه سپهر را اصطلاحاً براي انتقال معلومات ذكر مي كند. دورة اول دوره انتقال معلومات به وسيله زبان بود. پدر مي گفت فرزند حفظ مي كرد، دوره دوم دورة مكتوب بود و كتاب حافظ و حامل معنا براي نسل بعدي شد. ايشان سومين دوره را دورة تصوير مي داند كه تصوير سينمايي و تلويزيوني جاي دو موج قبلي نشسته است . البته تحليل ايشان اين است كه اين تصويرها به صورت خاص دارد ساخته مي شود و به جهان ارائه مي شود، ما در قلمرو افزايش دامنة جهل انسان قرار داريم تا علمش . تحليلي كه پستمن ارائه مي دهد تحليل درستي است و اين تقسيم بندي نسبت به سه دورة انتقال معلومات . واقعيت قضيه اين است كه ما داريم در عصر تصوير و عصر سينما زندگي مي كنيم و عنواني كه شما تحت عنوان دنياي anformatic ، information يا اطلاعات و انفجار اطلاعات داريد عصاره اش تصوير است ، يعني از يك طرف ما الان در عصر اطلاعات زندگي مي كنيم كه اين اطلاعات جذابترين ، مؤثرترين ، كارآمدترين و ماندگارترين شيوة ابراز آن تصوير است . البته فقط اين نيست كه حالا قدرتها دارند از اين عنصر بالاترين استفاده را مي كنند. ذهنيت مخاطبها هم ، چنين قدرت و جايگاه پذيرشي را دارد. ما در شبانه روز بين 78 تا 79% اطلاعات دريافتي روزانه را از چشممان به دست مي آوريم و بقيه حواس درصد بعدي را به خود اختصاص مي دهند. درعين حال شما اگر به سيستم دريافتي انسان نگاه كنيد مي بينيد كه نيمكرة راست مغز مربوط به علوم حضوري و شهودي به صورت تصوير است . طبق تحقيقاتي كه طي 10، 15 سال گذشته صورت گرفته ، انسان با نيمكره راست مغزش با اطلاعات برخورد شهودي مي كند يعني در آنجا ماندگار است و بزرگترين و عميق ترين تأثيرات را روي شخصيت انسان مي گذارد. مجموعة اين قضايا كه من به صورت مختصر خدمت شما عزيزان ذكر كردم معنايي را مي سازد كه تصوير را كارآمدترين عامل نه تنها براي انتقال معلومات ، بلكه تأثيرگذاري روي شخصيت و روان افراد قرار مي دهد. اين مقدمه به نحوي بيانگر جايگاه تصوير و سينماست .

ببينيد! غرب در ذات تكنولوژيكي خودش تفوق طلب است . يعني ما بحثي داريم در فلسفه علم كه علم وقتي مجتمع شد في حد نفسه قدرت را به دنبال مي آورد. برگرديم به همان كلامي كه «فرانسيس بيكن » در ابتداي رنسانس گفته كه «هدف نهايي علم قدرت است ». در چنين فضايي غرب براي اعمال اين قدرت و كسب مطامع بيشتر از تصوير دارد بهترين استفاده را مي كند. هاليوود به عنوان مركز فيلمسازي آمريكا، كه در سال 700 فيلم توليد مي كند و سالانه 15، 16 ميليارد دلار سود خالص دارد و نزديك به 78% سينماها و تلويزيونهاي جهان از آن تغذيه مي شوند. شما كلمات را كه كنار هم قرار بدهيد به صورت بسيار وسيعي نشان مي دهد كه ما با چه قدرت و تأثير و برنامه ريزي عظيمي از آن طرف روبه رو هستيم . واقعيت مسأله اين است كه غرب به اهميت ، قدرت و تاكتيك تصوير پي برده است و از آن در قالب سينما دارد استفاده مي كند. ما در غرب فيلم خنثي نداريم ، يعني از اين 600، 700 فيلمي كه در سال توليد مي كند 30، 40 فيلم است كه در سطح جهان مطرح مي شوند، البته آنها را هم خودشان مطرح مي كنند با اسكارهايي كه مي دهند و بعضاً هم به دليل جذابيتهاي عامه اي كه دارند در سطح جهان مطرح مي شوند و واقعاً فرهنگسازي مي كنند. مانند جرياني كه «تايتانيك » با دو ميليارد بيننده در سطح جهان ايجاد كرد. اين نكات را به صورت پراكنده دارم عرض مي كنم چون درهر بُعدش يك معناي عظيمي وجود دارد، مي خواهم با اين دلايل نشان بدهم كه غرب به قدرت عظيم سينما پي برده است . به همين دليل الان مهمترين كاري كه مي كند اين است كه مباني نظري خودش را كه محصول ايده ها و اهدافش است به زبان تصوير ترجمه مي كند. يعني من بزرگترين ويژگي غرب را ترجمة معنا به تصوير مي دانم . چون روانشناسي مدرن بيانگر اين است كه تأثيري كه تصوير دارد هيچ كلامي ندارد و بحثي در روانشناسي داريم كه هر تصوير معادل هزار كلمه است .

كار ديگر تصوير و سينما توأماً درگير كردن احساسات و ادراك است . سخنورها ادراك را مخاطب قرار مي دهند و فيلمهاي بي محتوا احساس را و فيلمهاي هدفمند ادراك و احساس را با هم . در چنين قلمرويي احساس ، جذابيت را، ادراك معناپذيري را و جمع آنها سينما را مي سازد. من معتقدم و در حقيقت واقعيتهايي جهاني و هاليوود و فرهنگسازي آن بيانگر اين است كه غرب دارد از سينما حداكثر استفاده را مي برد، چون برايش استفاده دارد لذا جايگاه ويژه اي هم دارد.



با توجه به اهميت مسأله فرهنگ سازي كه فرموديد، نكته اي كه معمولاً در فرهنگها مطرح است مقوله اي به نام «مدينة فاضله » و يا «آرمانشهر» است و قطعاً غرب هم به دنبال ترويج چيزي با اين عنوان است . براي عرضه الگوي مطلوب غرب دراين زمينه سينما و رسانه هاي تصويري چه نقشي را ايفا مي كنند؟



ما در دهة 90 دو اتفاق جدّي داشتيم در چارچوب همين آرمانشهري كه غربيها تعقيب مي كنند: يكي كاربرد اصطلاح نظم نوين جهاني (New World Order) توسط بوش و گفتند ما داريم اين را تعقيب مي كنيم و يكي هم نظريه پايان تاريخ فوكوياما. در نظريه پايان تاريخ فوكوياما مي گويد: دموكراسي ليبرال آرزوي نهايي است كه با فروپاشي رقيب سرسخت ليبرالها كه كمونيسم بود، ما داريم وارد اين فضا مي شويم و تاريخ دارد عملاً پروسة تكاملي خودش را درحد نهايي اش طي مي كند. اين دو مسأله به نحوي از نيت سياسي غرب در Globalization (جهاني شدن ) و در ايجاد يك فرهنگ جهاني و تحميل آن بر جهان پرده برداشت . مي خواهم اين نكته را خدمتتان عرض كنم كه رسانه ها مهمترين و اصلي ترين ابزار تسلط فرهنگي غرب محسوب مي شوند چون اولاً تصوير يك زبان بين المللي است . ما در زبان مشكل داريم . مثلاً يك آفريقايي اگر زبان انگليسي نداند نمي تواند با فرهنگ غرب ارتباط برقرار كند. ولي ازطريق تصوير چرا. اخيراً در يكي از روزنامه ها گزارشي خواندم با عنوان مسجد و ماهواره كه بررسي كرده بود تأثير ماهواره را در فرهنگ مراكش به عنوان يك كشور مسلمان ، نتايجي كه گرفته بود وحشتناك بود، نسبت به آن مباني ارزشي كه ما داريم .

مي خواهم اين نكته را خدمتتان عرض كنم كه غرب مدينة فاضله اي در ذهن خودش ساخته ، گرچه در خود غرب هم اين مدينة فاضله منتقدان جدّي خودش را دارد مثل «آلن دومينو»، «برژينسكي » و «روژه گارودي » هم به عنوان يك مسلمان . ولي واقعيت قضيه اين است كه آن كساني كه دارند برنامه ريزي مي كنند در اين قلمرو اينها دنبال اهداف و منافع خاص خودشان هستند و سعي مي كنند كه اين مدينة فاضله را فقط و فقط ازطريق تصوير به وجود بياورند. الان مقاله و سخنراني جواب نمي دهد. سمينارهاي تخصصي شايد روشنفكران جهان سومي را مجاب كند امّا غرب يكي از اهداف اصلي اش جلب افكار عمومي است . در فضايي كه دموكراسي اصل مي شود رأي عمومي قدرت ساز است به همين دليل شما بايد روي رأي عمومي كار بكنيد، روي جلب آراء عمومي بايد كار كنيد، لذا او هدف جدّي اش را جلب ا فكار عمومي قرار داده و فيلمها دارند در اين قلمرو آن كار را مي كنند، شما اگر به مجموعة فيلمهايي كه در اين دو دهه بويژه پس از طرح نظم نوين ساخته شده نگاه كنيد اين مسأله كاملاً ملموس است . اجازه بدهيد من يك مثال مصداقي مشخص بزنم . آمريكايي ها فيلمي ساخته اند به روز استقلال (Independence day) . اين فيلم از لحاظ جلوه هاي ويژه (Special effect) بسيار بالاست و خيلي هم در آمريكا مطرح شد و در جهان هم روي آن خيلي تبليغ شد. چهارم ژوئيه در تقويم آمريكايي روز استقلال آنها محسوب مي شود. در اين فيلم يك گروه فضايي به كره زمين حمله مي كنند و امريكايي ها دفاع مي كنند، درنهايت در روز استقلال اينها دشمنان را دفع مي كنند. خيلي ها اين فيلم را به عنوان action و با جلوه هاي ويژة برتر گرفتند امّا به پيامي كه اين فيلم داشت اصلاً توجه نشد.

پيام اين بود كه آمريكا و نظام فرهنگي حاكم بر غرب تنها سيستمي است كه جهان را از خطراتي كه وجود دارد حفظ مي كند و اين پيام را در اكثر فيلمها ترويج و تبليغ مي كند، حتي در فيلمي كه اخيراً تلويزيون ما (احتمالاً در ايّام نوروز 79) نشان داده شد كه باز هم آدم فضايي ها حمله مي كنند، آمريكايي مردم را نجات مي دهند. در فيلم پيشگوئيهاي نوستر آداموس كه حتماً بحثمان به آن خواهد رسيد اين امريكاست كه مقابل مسلمانها مي ايستد يا مثلاً بازي كامپيوتري خيلي مشهور «يا مهدي » كه اسم اصلي اش ûPersian Gulf inferno‎ (جهنم خليج فارس ) است . خليج فارس را مركز حركتهاي تروريستي جهان جلوه مي دهد. ما در بعد روانشناسي مي گوئيم اين بازي افراد را نسبت به امام زمان و لفظ «يا مهدي » شرطي مي كند ولي وقتي باطن قضيه را نگاه مي كنيد مي بينيد پيام ديگري هم دارد و آن اين است كه وقتي خليج فارس مركز حركتهاي تروريستي جهان مي شود حضور نظامي امريكا در خليج فارس توجيه مي شود. غرب يكي از كارهايش اين است كه قبل از اينكه به عمليات گسترده دست بزند ازطريق رسانه ها كار خودش را توجيه مي كند. شما جريان خليج فارس را ببينيد، ما يك بحث بسيار مهمي را درباره بحران خليج فارس داشتيم كه گفتند جنگ رسانه هاست ، نه جنگ تسليحات . سي . ان . ان (CNN) نقش بسيار جدّي داشت ، وقتي كه فضا دارد وارد چنين قلمرويي مي شود، رسانه ها در پياده كردن اهداف غرب نقش جدّي دارند. مثال ملموس ديگري را خدمتتان عرض كنم . ما الان جنگي را در نظام جنگهاي مدرن داريم : جنگ اينترنت و الكترونيك ، به عنوان مثال يكي دوماه پيش بود كه اسرائيليها سايت حزب الله را شكسته بودند و پرچم اسرائيل را در سايت آنها گذاشته بودند و كاري كه حزب اللهي ها كرده بودند خيلي جالب بود، آنها آمده بودند ساعتها كنگره «كِنِست » اسرائيل و مراكز حساس اسرائيل را اشغال كرده بودند، يعني بلافاصله جواب داده بودند و پاتك كرده بودند. لذا مي بينيد اصلاً فضاي جنگها، برخوردها و تأثيرگذاري در جهان دارد عوض مي شود و من در قلمروهاي مختلف كه بررسي كرده ام ديده ام كه در اكثريت اين قلمروها تصوير است كه حرف اول را مي زند، همه مي خواهند مخاطب را جلب كنند آن هم به بهترين و جذابترين شكل كه تصوير است . يك جمله خدمتتان عرض كنم كه عصارة بحثم و جواب كلي سؤال شما باشد كه غربيها اولاً قطعاً مدينة فاضله دارند، اين مدينة فاضله را دارند ذكر مي كنند كه همان دموكراسي ليبرال است .

وقتي تافلر در كتاب «جابجايي قدرت » خودش مي گويد: «بسياري از فرهنگها و مردم جهان تشنة اقتباس از زندگي ، مُد و فرهنگ غربي هستند» (كه من روي اين اصطلاح تكيه مي كنم ) دارد به نحوي تبليغ مي كند گرچه برخوردش نقادانه است ولي بطن اين نقادي از لحاظ روانشناسي متهم است و در اصل تبليغ است .

ثانياً، بستر اين جهاني سازي و اين معنا كه جهان را تحت اين مدينة فاضله تسخير كنند رسانه ها هستند. من در همين فضا يك نكته مهم ديگر را عرض كنم كه باز مصداقي است . ما در سال 2000 فيلم ديگري داشتيم در هاليوود با عنوان ماتريكس (Matrix) . اين فيلم فروش و استقبال غيرمنتظره اي داشت .

چهار جايزه اسكار گرفت ،به دليل اينكه جلوه هاي ويژه و بهترين تدوين صدا و مواردي از اين قبيل داشت . من در دانشگاههاي كشور بحثي تحت عنوان «هويت انسان فردا» داشتم و بعد از آن نقد و نمايش ماتريكس و اخيراً اين برنامه را در دانشگاه تهران داشتيم . نكته مهمي كه در چارچوب بحث ما از اين فيلم وجود دارد اين است كه در اين فيلم هويت انسان آينده كه به ماشين تبديل شده زير سؤال مي رود. امّا نجاتي كه براي فرار از اين بحران ذكر مي شود شهري است به اسم Zion (صهيون ) يعني شما در اين فيلم پنج ، شش بار كلمه صهيون را مي شنويد با اصطلاح لاتين آن و با چهرة شهر منجي . يعني تصويري كه ارائه مي شود اين است كه فقط يكجاست كه در آنجا مي توانيد نجات پيدا كنيد، چه در قلمرو ماده و چه معنا و آن Zion است .

مي خواهم عرض كنم كه وقتي شما مي بينيد كه ماتريكس ساخته مي شود و در جهان آن را در بوق و كَرنا مي كنند، جلوه هاي ويژه بسيار عظيمي درآن به كار مي رود كه واقعاً حيرت انگيز و بسيار جالب است ، امّا برفراز اين معاني صهيون قرار داده مي شود يعني اينكه براي غرب جا انداختن مسألة مدينة فاضله مهم است و بسترش را تصوير برگزيده است . مگر در دهة 50 ميليونها دلار در صحراها خرج ساختن فيلمهاي پرخرجي مثل «بن هور» و «ده فرمان موسي » نشد؟ الان اين مسأله براي ما دارد كشف مي شود كه در آن زمان اسرائيل مشكل مشروعيت را داشت و مشكل مشروعيت را فقط تصوير حل مي كرد. سينماها هم پر مي شد، خبري خواندم كه وقتي فيلم بن هور وارد ايران شد، (حالا چطور اسرائيل با رژيم تماس گرفته بود نمي دانم ) بسرعت ترجمه شد. يعني در تاريخ سينماي ايران فيلمي كه بسرعت و در كمترين زمان ترجمه و ديالوگهاي آن جهت ارائه آماده شد، فيلم بن هور بود و بعد هم ده فرمان . اسرائيل قدرت تصوير را شناخت و از سيستم سينما استفاده كرد و خود را جا انداخت . اين مثالها بحث را براي خواننده ملموس مي كند. من يك سخنراني در دانشگاه شيراز داشتم ، سال 77 كه بحثم مهدويت و غرب بود ـ بحثي كه در جاهاي مختلف دارم ـ در آنجا از كنفرانس سال 1984 تل آويو پرده برداشتم و سياستهايي كه اينها داشتند و بازي كامپيوتري «يا مهدي » را به آنها نشان دادم . چند روز بعدش بخشهاي مهم سخنراني من و تصاويري از اين بازي در مجلة دانشگاه شيراز منتشر مي شود و پنج ، شش صفحه را به خود اختصاص مي دهد. اين مجله در اينترنت سايت داشت ، حدود يكماه بعد تدوين كنندگان مجله رفته بودند كه مجله خودشان را ورق بزنند ديدند كه مثلاً از صفحه 4 يكدفعه مي رود به صفحه 11، يعني بررسيهايي كه كرده بودند ديدند كه سيستمي (كه آنها حدس مي زدند اسرائيل بوده ) سايت را شكسته و وارد آن شده بود و اين چند صفحه را حذف كرده بود. چرا؟ چون اينترنت جهاني است . يعني اينقدر براي آنها رسانه ها مهم است .



با توجه به مطرح بودن بحث آيندة جهان در صحبتهاي انديشمندان مختلف غربي نظير هانتينگتون و فوكوياما و... و مسأله آرماگدون (Armageddon) يا نبرد آخرالزمان ، ديدگاه غرب نسبت به مسألة آخرالزمان چيست و چطور مي توان اين نظريه پردازي را در صحنة عمل سياسي و نظامي و فرهنگي و سينمايي ديد؟



به نكته مهمي اشاره كرديد. اگر شما به تاريخ سينما مراجعه كنيد از تقريباً 1964، 1965 (غير از مسأله اسرائيل كه مربوط به دهة 50 است و به فيلم بن هور يازده اسكار دادند) سينما وارد مرحلة جديدي مي شود كه اين مرحله توجيه كننده افزايش قدرت تسليحاتي شرق و غرب است ، يعني از آن موقع فيلمها مي روند سراغ بشقاب پرنده ها و موجودات فضايي مثل فيلمهاي جنگ ستارگان (Jour locus) كه از همان موقع شروع شد، بعد كشف شد كه شرق و غرب كه اين فيلمها را مي سازند تعمّد دارند. اگر انسان نسبت به يك قدرت فضايي بسيار قدرتمند ترسانده مي شد تلاش در جهت افزايش قدرت تسليحاتي شرق وغرب توجيه مي شد و توجيه هم شد.

يك دروغ اگر به حد تواتر برسد مي شود حقيقت . وقتي ده نفر هي بيايند يك دروغ را تكرار كنند، انسان از لحاظ رواني تكان مي خورد. فيلمهاي مختلف وقتي بينندگان را مي ترساندند توصيه مي كردند كه ما بايد اين فضا را رشد بدهيم . پس اينكه ذهن طراح غرب درجهت شيوع مطلوبهاي خودش و جا انداختن آن در سطح جهان با تصوير مسأله كاملاً روشني است ؛ چرا كه نيازي به ايجاد رابطه ندارد. تاريخ سينما و همچنين گذر زمان و پرده برداشتن اهداف پشت پرده غرب اين را روشن مي كند. امّا اين موضوع چه ارتباطي با بحثهاي آخرالزماني (فيوچريسم ) كه مثل تافلر و فوكوياما، هانيتنگتون و برژينسيكي و... مطرح مي كنند، دارد؟

واقعيت قضيه اين است كه بحث آينده گرايي در غرب خيلي جدّي است و به عبارتي جدي تر از فضاي ما و علتش هم اين است كه ما با مسأله انتظار در بعد مذهبي و ديني خودمان روبرو مي شويم ، حضرت امام زمان ، عليه السلام ، در قلمرو ديني ما حضور دارد. من البته حالا يك بحثي را خدمتتان ارائه مي دهم كه اين مطلب در تمامي ابعاد سياسي و اجتماعي و فرهنگي شيعة ناب حضور دارد ولي در ذهن عامه وقتي بعد مذهبي مطرح است امام زمان ، عليه السلام ، مطرح است ، در بعد سياسي و اجتماعي و علمي ديگر مطرح نيست . امّا در غرب بحث آينده نگري در تمامي ابعاد فوق العاده جدّي است به همين دليل متفكران بخش مهمي از افكارشان را صرف اين مي كنند، چرا؟ چون قلمرو Scientific (علمي ) غرب بالاست . شما در علوم تجربي وقتي به دوتا فرمول برسيد مي توانيد پيش بيني

كنيد. يعني با چهار مورد استقراء وقتي آزمايش كرديد و به يك نتيجه رسيديد قانون مي سازيد كه پس در اين شرايط اگر چنين بشود، چنان مي شود. اين «مي شود» امري آينده اي است ، امر زماني فراحال و فراگذشته است . در ذات تمدنهاي بشدت علم گرا متأثر از آينده نگري و پيش بيني علم في نفسه روانشناسي وجامعه شناسي و سياست و... آن جامعه هم آينده نگر مي شود و دنبال سيستمهايي مي گردد كه به آينده نفوذ كند. فيلمي دارند آمريكائيها كه بسيار هم قوي هست به اسم Goast (روح ) كه ترجمه دقيقش در فارسي مي شود «شبح ». اين فيلم چند اسكار گرفت و خيلي مطرح شد و در ميان دبيرستانيهاي خود ما هم خيلي سر و صدا كرد، چون خيلي ها از آنها مي گفتند ما كلام معلم را وقتي سر كلاس راجع به روح حرف مي زد متوجه نشديم ، اين را ديديم و فهميديم نبايد گناه بكنيم . اينقدر اين فيلم تأثير داشت . شما اگر كتاب «سياحت غرب » آقا نجفي قوچاني را خوانده باشيد و اين فيلم را ببينيد، مي بينيد كه يكي هستند. اين فيلم در ابتدايش يك تصوير وجود دارد (نمادشناسي در سينما) كه سه چهار نفر دارند ديواري را تخريب مي كنند. ديوار تاريخ است و پشت ديوار رمز و راز زياد است فضاهاي مه آلود و مبهم زياد داريم . مي گويد انسان معاصر شيداي شكستن اين ديوار و ادراك اتفاقات آن طرف ديوار است . در عالم روح ، مي خواهم بگويم عين اين ادراك را نسبت به آينده دارند. غرب خيلي جالب است كه مي خواهد به آينده نفوذ كند و به يك عبارت چون قدرت علمي دارد مي خواهد آينده را خودش بسازد. اينكه مي بينيد اينها گرايش به آينده دارند بخشي از آن تأثير ذاتي علم تجربي است و بخش ديگر آن توجه به اهداف سياسي است . يعني اگر بتوانيد آينده را پيش بيني كنيد مي توانيد خودتان هم آن را بسازيد، چيزي كه در «نوسترآداموس » آن را ترويج مي كنند. مي گويند يك چنين چيزي محقق خواهد شد، امّا ما مي توانيم تغييرش بدهيم . لذا يكي برمي گردد به ذات علم كه من خيلي مختصر عرض كردم و درجاي خودش واقعاً بحث بلندي دارد، بخش دوم اينكه آينده نگري در ذهنيت انديشمندان غربي جدّي است ، مسألة مذهب است . شما به كاركرد افرادي مثل «جري فالول » در غرب نگاه كنيد. مؤسسه كلوپ اخلاقي . گرچه در موردخود فالول بحث هست كه خودم ديده ام به نحوي دارد صهيونيسم را توجيه مي كند. ولي آمارگيري هايي كه اينها مي كنند مثلاً در كتاب «ارادة خداوند» بخشي از اين آمارگيري ها آمده است به نحوي دارد به طور غيرمستقيم براي ما كه مي خواهيم از غرب اطلاعاتي داشته باشيم پرده برمي دارد، از افكار عمومي غرب . مثلاً من طي بررسيهايي كه كرده ام (سالهاي پايان هر هزاره در اكثر تمدنها اتفاق براين است كه يكسري تحولاتي رخ مي دهد) 61 فرقه منتظر ظهور عيسي مسيح در سال 2000 بودند، يهوديها آمده بودند در دروازة شرقي بيت المقدس دوربين گذاشته بودند كه حضرت مسيح اگر نزول اجلال كردند از آنجا فيلمش را بگيرند. پس اين خيلي برايشان ملموس است . يعني يكي از بعد مذهبي ، يكي از بعد علمي مسأله آينده و انتظار و اتفاقاتي كه در آينده مي افتد براي اينها خيلي مهم است . يك نكته ديگر را هم خدمتتان عرض كنم : ما دو جور تمدن در جهان داريم . مي خواهم آينده نگري غرب را كه در حقيقت هويت فكري غرب را تشكيل تبيين كنم و بعد ارتباطش بدهم با همان رسانه ها و حلقه هايي كه شما فرموديد. يك جور تمدن ما در جهان داريم كه گذشته خودش را نقد كرده و سعي مي كند امروزش را بفهمد و به استقبال فردا مي رود اين در اهداف خودش موفق است . غرب در اين چارچوب دارد اينگونه عمل مي كند.

وقتي «كانت » مي آيد عقل نقاد را پيش مي كشد، همه چيز را در بوتة نقد قرار مي دهد و شما وقتي نقد بكنيد مي توانيد سره را از ناسره تشخيص بدهيد. البته جهت مهم است ، هدف خيلي مهم است ، چون نقد اگر در بستر عريان بخواهد بررسي شود، نتيجه اي ندارد ولي در فضاي خودش خيلي مؤثر است . از تلويزيون ايران يك فيلم ديدم كه در شهر كوچكي زن و شوهر مهندسي شوراي شهر را مي خواستند مجاب بكنند كه ما بايد در فرودگاه خودمان سيستم امنيتي پيشگيري ايجاد بكنيم تا اگر هواپيمايي سقوط كرد، تلفات را ما مثلاً از 100 به 20 برسانيم و شوراي شهر نمي فهميد و مي گفت آقا حالا تا كي چنين اتفاقي بيفتد (مي خواهم از اين بحث نتيجه مهمي بگيرم )، امّا اينها قبولاندند. اين سيستم تعبيه شد، اتفاقاً هواپيما سقوط كرد و 100 رسيد به 20. مي خواهم اين نكته را عرض كنم كه تمدن امروز اين مشكل را حل كرده ، البته در بعد تكنولوژي ، وگرنه در بعد اخلاقي كه فاجعه است و دارد وارد آينده مي شود. نفوذ در آينده نه تنها گرايش فطري آنها كه گرايش ما هم هست .

مجموعة اين قضايا يك پيوند ايجاد مي كند بين نظريه پردازان ، سياست بازان و تصويربرداران غرب . مثلاً آقاي گاسپار وان برگر (وزير دفاع سابق امريكا) كتاب

Next war (جنگ بعدي ) خودش را مي نويسد، بخشي از آن را به سال 99 و 2000 و بخشي از آن را به ظهور محمد منتظري در ايران اختصاص مي دهد و چيزهايي را كه نوسترآداموس گفته بوده مجدداً زنده مي كند.



چرا عليرغم ريشه دار بودن بحث مهدويت و آينده گرايي در اعتقادات ما، اين بحث چندان اثر عملي در زندگي فردي و اجتماعي ما ندارد، ولي به خلاف ما در غرب قضيه كاملاً برعكس است . چكار كنيم كه اين جلوه هاي عملي ديده شود؟



اگر من ، شيعه را بخواهم به صورت ا صيل بررسي كنم ، تنها تمدني است كه اين منجي و موعودش يك موجود زندة عيني است ، برخلاف تمدنهاي ديگر. من اين را مفصل در بحثهاي دانشگاهي و يكي از كتابها باز كرده ام . شما مي دانيد كه بودائيها و هنديها «گوتمه » يا بوداي پنجم را و زرتشتيها «سوشيانت » را دارند و مسيحيها معتقدند عيسي مجدداً برمي گردد، يهوديها مي گويند عيساي واقعي هنوز نيامده است و ما هم كه داريم . حتي بحث فيوچريسم اينقدر جدّي است كه مدينة فاضله اي كه ماركسيستها دارند جامعة بي طبقة كمون ثانويه به نحوي همان انتظار آيندة سبز است . اين مسأله در همة تمدنها هست امّا در تمدن شيعه خيلي عيني است ، يعني تمدن هويتش با آن نفس مي كشد، امّا اين استثناست و قاعده نيست ، من اين را يك مقداري بازش بكنم . تمدنهاي ديگرمنجي شان را قاب كرده اند و زده اند سينة آسمان ، يعني يك موجود ذهني است ، اعتقاد هست ، امّا عيني نيست ؛ يعني در زندگي تجلّي ندارد، برخلاف موعود و منجي شيعه كه كاملاً عيني است . منتهي ما نياز به مترجماني داريم كه اين تجلّي باطني مذهب شيعه را بياورد و وارد جامعه كند.

مشكل ما در اين قلمرو و اين فضاست .

شما مي دانيد دليل حجيت اجماع در شيعه برخلاف اهل سنت حضور معصوم ، عليه السلام ، است . اين را اگر از لحاظ روانشناسي مذهب با ديدگاه «ميرچاالياده » و اصول دين شناسي معاصر نگاه كنيم مي شود حضور زنده ، يعني معتقد است كه اين موجود زنده در اين قلمرو كمكش مي كند. خيلي مهم است از لحاظ روانشناسي .

درمورد فقهش ما چقدر حديث داريم كه حضرت وارد شدند دست گرفتند، من جمله آن جريان شيخ مفيد و آن شخصي كه زن باردارش فوت كرده بود.

در مسأله سياست هم همينطور. شما ببينيد حضور امام زمان ، عليه السلام ، در پيروزي انقلاب اسلامي ايران . بحثهايي كه مثلاً ميشل فوكو و كلر برير و ديگران دارند، امام حسين ، عليه السلام ، و بعد امام زمان ، عليه السلام ، را مطرح مي كنند، بعد در كنفرانس تل آويو افرادي مثل برنارد لوئيس ، مايكل ام . جي . جنشر، برونبرگ ، مارتين كرامر روي اين بحث خيلي تكيه مي كنند، اصلاً هويت سياسي شيعه به دليل اعتقاد به منجي است . جملة بسيار مشهوري دارند كه «اينها به اسم امام حسين ، عليه السلام ، قيام مي كنند و به اسم امام زمان ، عليه السلام ، قيامشان را حفظ مي كنند». ـ به اين مثال توجه كنيد ـ در 19 بهمن سال 57 كه رژيم شاه حكومت نظامي را از ساعت 4 بعد از ظهر اعلام كرده بود، مرحوم طالقاني با مدرسه رفاه تماس مي گيرد كه به امام بگوييد: «چه بايد كرد؟» امام مي فرمايند: «به ايشان بگوييد كه به مردم بگويند به خيابانها بيايند.» مرحوم طالقاني شروع مي كند به گريه كردن كه آيا اين سيد مي داند چه مي كند؟ رژيم مردم را قتل عام مي كند و... امام مي گويد به ايشان بگوئيد: «اين حكم مال من نيست ». من در مسأله سياسي ، به عنوان كسي كه سعي مي كند با مباني ديني اش برخورد استدلالي بكند، وقتي به اين قضيه نگاه مي كنم مي توانم بپذيرم كه امام ، با يك بُعد ديگر مسأله را حل مي كند و آن جمله مهم كه «بگوئيد حكم من نيست »، يعني حضور امام زمان ، عليه السلام ، براي ما در بطن سياست ، فقه و اصول ما يك حضور واقعاً زنده و عيني است . امّا اين را فقط اهل فن مي دانند. شيعه در ترجمه معاني خودش به زبان روز مشكل دارد.

من يك بحثي داشتم در جمع حوزويان و مبلغاني كه مي رفتند براي كشور. گفتم شما بيان را عَرَض بر معنا نگيريد، جزء ذات بگيريد. يعني بيان معنا جزئي از ذات معناست . فلذا روي چگونگي معنا هم ما بايد كار كنيم ، ما به يك سيستمي نياز داريم ، همين كاري كه شما به دنبالش هستيد. يعني من واقعاً وقتي شنيدم كه يك مجله تخصصي دارد اين كار را مي كند كه جايش واقعاً خالي بود خيلي خوشحال شدم ، مي دانيد هويت شيعه به امام زمان ، عليه السلام ، است ، تنها معصوم زنده كه اميد و هويت ماست . اين مسأله خيلي احتياج به كار كردن دارد. حوزه و دانشگاه و سيستم اجرايي كشور كه امكانات دارند بايد اين كار

را بكنند و اين را مبدّل به قاعده بكنند يعني آنچه كه در بطن شيعه جريان دارد اين را يك جوري دربياوريم كه شخص عامي هم بداند حضور امام زمان ، عليه السلام ، در سياست چقدر است . غرب اين را فهميد. كنفرانس تل آويو را براي چه گذاشت ؟

رسماً مارتين كرامر مي گويد: ما اين را گذاشتيم كه ريشه ها و مباني انقلاب ايران را و آثار و نتايج آن را در جهان بررسي كنيم ، به نگاه سرخ شيعيان يعني عاشورا و نگاه سبزشان يعني انتظار مي رسند. ما برخلاف غربيها اين معنا و مفهوم را به زبان عامه و برهان عامه ترجمه نكرده ايم . ما نياز به حكيم داريم ، فعل حكيم ترجمه و تنزيل و تمثيل معناست . ما الان بزرگاني را داريم كه خيلي عالي مي فهمند، ولي نمي توانند با عوام رابطه ايجاد كنند، ما به يك واسطه نياز داريم كه هم حامل و جامع معنا باشد و هم قدرت تبيين معنا را براي بي سوادان داشته باشند. يعني شيعه بايد روي مسأله عرضه معاني و مباني خودش بايد خيلي كار كند. غرب قدرتش به بيانش است نه محتوايش . باور كنيد بزرگترين متفكران غرب را بياوريد يكساعت به طور جدّي با متفكران مابنشينند و بحث كنند شكست خواهند خورد. چرا گفتگوي تمدنها پذيرفته شد، چون نگاه آنها به تمدنهاي شرقي بويژه اسلامي يك جور ديگر است ، به دليل اينكه مي دانند اينجا محتوا هست .

«موريس بوكاي » كتابي دارد بررسي تطبيقي ميان انجيل و عهدين و قرآن . شما آن كتاب را بخوانيد، ذكر مي كند كه در اين فضا چه خبر است . مثلاً پروفسور حسابي در يكي از مصاحبه هايش مي گفت من در يكي از آزمايشگاههاي پيشرفته غرب ، قرآن ديدم . پرسيدم مسلمانيد؟ گفتند نه ، ما داريم از اين كتاب يك چيزهايي درمي آوريم كه شما حالاها بايد دراين مسير بدويد. ببينيد محتوا ندارد ولي قدرت بيانش بسيار عالي است . تفاوت ما با غرب اين است كه او فاقدِ محتوايي است كه بيان بسيار قوي دارد وگاهي بيان بسيار قوي محتواي خالي را جبران مي كند و ما محتواي بسيار بلندي داريم ، امّا قدرت ترجمه و بيانش را نداريم . شما روي اين فضا اگر بشود كار بكنيد خيلي خوب است . يك كساني بايد تربيت بشوند كه در نگاه به شيعه عمق نگري داشته باشند، بيايند از ديدگاه «ميرچاالياده » استفاده بكنند.

ما خيلي چيزها را هميشه مي بينيم امّا چون به اين ديدن عادت كرده ايم ديگر به رمز و رازش پي نمي بريم . گاهي شما براي ادراك كامل بايد جايت را عوض كني . من اين را ديروز در سميناري در ايلام بحث كردم كه درمورد حضرت علي ، عليه السلام ، بود. گاهي براي ادراك علي ، عليه السلام ، بايد فاصله بگيري تا بتواني از بيرون او را ببيني كه تو چي داري ؟ ما چون عاشقي مي كنيم نمي دانيم حامل چي هستيم . در بعد اعتقادي اين مي شود ديگر. ما ادراكِ ادراك بايد داشته باشيم . نيمكرة راست مغزمان بايد بگويد چه داريم . من وقتي بدانم چه دارم حافظش هم هستم ، مسلمين اگر نمي فهمند كه سرمايه شان دارد به تاراج مي رود مال بي عرضگي شان نيست ، نمي دانند چه دارند. مدرك ادراك ادراكات در اين قلمرو ندارند. ما اگر در اين فضا بيائيم واقعاً كار بكنيم فاصله بگيريم از اين زاويه و از زواياي متعدد نگاه كنيم . صرفاً بررسي احاديث نباشد. امام زمان ، عليه السلام ، در «فيوچريسم » غربي بررسي تطبيقي بشود با گوتمه با مسيح هم همينطور.

من در محرم و عاشورا يك بحث دارم كه عنوانش اين است : «از جرجرو تا كربلا». در دانشگاههاي هنر كشور كه دنبال بحث نو هستند از اين زاويه به مسأله نگاه كنيم . همان بحث روحاني بالاي منبر است . من زاوية ديد را عوض كرده ام ، تصور مي شود كه بحث جديدي است وقتي ما از اين زاوية ديد به آن نگاه مي كنيم . من تصور مي كنم اگر نسبت به بحث مهدويت و موعود چنين جايگاهي را پيداكنيم روي آن كار كنيم و نيرو تربيت كنيم ، قطعاً مي توان از ابزار و تكنيك غرب هم استفاده كرد. شما اگر حامل معنا باشيد مرعوب ابزار نمي شويد. اين خيلي مهم است آنكه حامل معنا باشد از ابزار استفاده مي كند، حامل ابزار مي شود نه محمول ابزار.

ما مي توانيم از ابزار آنها هم استفاده كنيم بعد امام زمان ، عليه السلام ، را جا بيندازيم . بيان مهم است . غرب اگر مي بينيد روي اين مسائل دغدغه دارد و دارد كار مي كند اولاً، اهداف خاص خودش را دارد، ثانياً، جلوه هاي افكار عمومي را دارد متجلّي مي كند و ثالثاً، مي داند كه خيلي از معاني را مي تواند اينجا به دست بياورد