مى پرسند:

در روايات مربوط به حضرت مهدى (عج) بطور تواتر (بسيار) آمده كه خداوند، پس از ظهور آن حضرت دنيا را پر از قسط و عدل مى كند آنچنانكه پر از ظلم و جور شده است.( [5] )

منظور از «قسط» و «عدل» و فرق بين اين دو چيست؟







پاسخ:



واژه «قسط» بيشتر در امور اقتصادى و توزيع اموال براساس عدالت اجتماعى بين افراد به كار مى رود، كه در اين جهت هيچگونه تبعيضى نباشد( [6] ) كه در مقابل جور قرار گرفته است، ولى عدل يك معنى عامى دارد كه شامل عدالت در تمام ابعاد از عقائد و فرهنگ و سياست و ... خواهد شد، كه در مقابل ظلم است.

توسعه عدل و داد در حدى است كه طبق بعضى از روايات نخستين گامى كه امام قائم(عج) پس از خروج برمى دارد اين است كه سخنگوى آنحضرت به جهانيان اعلام مى كند:

كسانى كه مى خواهند حج مستحب بجاى آورند، حجرالاسود و محل طواف را به كسانى كه حج واجب دارند، واگذار نمايند( [7] ) ضمناً اين روايت حاكى از هجوم زياد مسلمين براى برگزارى حج است، براستى چقدر دامنه عدالت گسترش مى يابد؟

«قسط» و «عدل» هر دو بسيار مهم هستند، ولى رعايت «قسط» بخصوص در حكومت اسلامى جاى خاصى دارد، مثلا در اسلام بايد بيت المال بطور تساوى در بين مستعقين، توزيع گردد، شيوه امام على(عليه السلام)چنانكه بخوبى در گفتارش در نهج البلاغه پيداست، همين بوده است، داستان آهن گداخته در رابطه با برادرش عقيل كه در خطبه 224 نهج البلاغه آمده، شاهد گويائى بر اين مطلب است اين همان قسط است.

و در خطبه 126 مى فرمايد:





«... وَلَوْ كانَ الْمالُ لِى لَسَوَّيْتُ بَيْنَهُمْ فَكَيْفَ وَ اِنَّمَا الْمالُ مالُ اللّهِ



اگر مال از شخص من بود، آنرا بطور مساوى تقسيم مى كردم، تا چه رسد به اينكه مال، از آن خدا است.»





از ديدگاه فقه اسلامى نيز مسئله چنين است، عالم بزرگ شيخ طوسى(ره) در كتاب «خلاف» (باب العين و قسمة الغنيمة) در مسأله44 گويد:

در بيت المال، بين مردم بخاطر شرافت و يا سابقه بيشتر در اسلام و يا دانش و زهد، فرقى نبايد گذاشت و شيوه امام على(عليه السلام) همين بود... سپس مى گويد: اسم بيت المال، مطلق است و شامل همه مردم مى شود.

محقّق عاليقدر صاحب جواهر(رحمه الله) در جلد 16 نيز همين نظر را بيان مى كند.

آرى در پاره اى از موارد بخاطر امور استثنائى، به بعضى بيشتر داده مى شود، مثلا در غنائم جنگى كه يكى از منابع درآمد بيت المال است به جنگجويان پياده يك سهم و به جنگ جويان سواره دو سهم و به جنگ جويانى كه از يك اسب بيشتر دارند، سه سهم داده مى شود، ولى اين فرق به خاطر مخارج خوراك آن اسبها است، و حاكى از تبعيض در تقسيم بيت المال نيست.

ناگفته نماند كه منابع بيت المال متعدّد است:

1 ـ زكاة

2 ـ خمس

3 ـ انفال (غنائم جنگى جزء انفال است).

4 ـ جزيه (كه از اهل كتاب گرفته مى شود).

5 ـ خراج مقدار مالى كه طبق قرارداد حكومت اسلامى و كاركنان زمين از محصول زمين يا قيمت آن گرفته مى شود، آنهم بايد از اراضى خراجيّه يعنى از زمينهايى كه مسلمين به اذن امام معصوم(عليه السلام)با قهر و غلبه يا از روى مصالحه از كفّار گرفته اند باشد.

6 ـ فَيئى (به معنى بازگرداندن است) و منظور اموالى است كه بدون زحمت از كفار بازگردانده شده و در اختيار مسلمين قرار مى گيرد، كه طبق آيه 6 و 7 سوره حشر اين اموال مال خدا و رسول و بستگان پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و يتيمان و مستمندان و درماندگان راه خدا است، بنابراين فرق است بين فيئى و غنائم جنگى.

(بايد توجّه داشت كه در آمد فيئى، داخل در بيت المال نيست و اختيارش در دست رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) و بعد از آنحضرت در اختيار بستگان آنحضرت است و در زمان غيبت با ولى فقيه است تا به مصرف تعيين شده برساند.)

به هر حال قسط اسلامى كه تقسيم و توزيع عادلانه بيت المال است بدون هيچگونه تبعيضى، در عصر حكومت درخشان امام عصر(عج) در اختيار مستحقين قرار مى گيرد( [8] ) و به اين ترتيب امر توزيع كه از مهمترين و پيچيده ترين شاخه هاى اقتصادى است بنحو عادلانه و احسن صورت مى گيرد و از شكاف عميق طبقاتى جلوگيرى مى نمايد.

امروز امر توزيع ثروت در دنيا بقدرى مفتضحانه است كه مثلا در بعضى از كشورهاى آفريقائى، مردم دسته دسته از گرسنگى مى ميرند ولى در آمريكا و اكثر كشورهاى غربى هزاران دلار خرج ماهيانه سگ خانه شان مى نمايند، با توجه به اينكه اين دلارها و منابع آنها را از همين كشورهاى ضعيف، مثل زالو مكيده و برده اند.

مسلمانان منتظر امام قائم(عج) بايد هم اكنون در جهان، اين زمينه را به وجود آورند، يعنى دست استعمارگران و غارتگران جهانى را كوتاه كنند و ثروتهاى كلان خود را براى خود نگهدارند تا قسط و عدل اسلامى كه از اهداف مهّم امام عصر(عج) است كم كم جامه عمل بپوشد و مستضعفان در فكر و عمل و در اقتصاد و توزيع و ... بر سركار آيند و به حقشان برسند.