زمان و سبب تأليف كتاب
سيد مرتضى (قدّس سرّه) در ابتداى اين كتاب فرمود: «در مجلس وزير سيد ـ كه خدا عمرش را به عزّت زياد گرداند و بدخواهان و دشمنانش را خوار نمايد ـ كلامى درباره غيبت امام زمان(عليه السلام) پيش آمد ... اين امر مرا بر آن داشت كه سخنى مختصر آورم ...»
پس از چند سطر چنين نوشت: «من آنچه در اين محضر گرامى ـ كه خدايش مستدام بدارد ـ از پيشى گرفتن بر معانى بديع و ... ديده ام».
درباره اينكه مراد از اين «وزير سيد» كيست و كدامين محضر، مورد نظر مرحوم سيد مرتضى بوده است در كتاب شريف «الذريعه» آمده است: «... استاد ما شيخ نورى فرمود: سيد مرتضى اين مقدمه را خطاب به وزير مغربى عصر خويش نوشته است».
مرحوم علامه شيخ «آقا بزرگ طهرانى» سپس ادامه مى دهد: «و آن وزير مغربى، شخصى بنام ابو الحسن على بن الحسين بن على بن هارون بن عبدالعزيز أراجنى بوده است، چنانكه از كتاب رجال نجاشى در ضمن بيان حالات جدّ اعلاى او هارون بن عبدالعزيز استفاده مى شود».( [7] ) از اينكه در اول كتاب و نيز دربخشهاى ديگر آن به كتابهاى «شافى» و «تنزيه الانبياء» ارجاع داده شده مى توان فهميد كه كتاب «المقنع» بعد از آن دو كتاب نوشته شده است.
قابل ذكر است كه چندين نسخه خطى از اين كتاب در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران و كتابخانه مجلس شوراى اسلامى موجود است و تا به حال، جز در ضمن فصلنامه «تراثنا» شماره 27 كه توسط «مؤسسه محترم آل البيت» منتشر مى شود، چاپ نشده است.( [8] )
پاورقي
( [7] ) «الذريعة»، آقا بزرگ طهرانى : جلد 22 صفحه 123، و رجال نجاشى: صفحه 439 عدد 1183.
( [8] ) در نوشتن اين مقدمه از تحقيقات انجام شده توسط دو محقق بزرگوار كتابهاى «المقنع» و «امالى المرتضى» كه در ابتداى اين دو كتاب به زبان عربى به چاپ رسيده، استفاده فراوان شده است.