شناخت هر يک از ابعاد شخصيت حضرت بقية الله و ساير اهل بيت معصومين عليهم السلام، زمينه ي تربيتي خاص در انسان پديد مي آورد.

چون جهات کمالات و شئون ولايت آنان، مختلف و متعدد مي باشد و باز هر کمال و شاني، جنبه هاي گوناگوني دارد. مثلا يکي از کمالات آسماني پيامبر و ائمه عليهم السلام که پرتويي از آن در اين نوشتار نقش بست. علم وهبي و دانش خدادادي است، اما همين علم و آگاهي، شئون مختلف پيدا مي کند و جهات علوم آنان، متعدد مي باشد. چنانکه در کتاب «اصول کافي» بابي تحت عنوان «جهات علوم الائمة عليهم السلام» آمده و ضمن آن گزارشي از امام هفتم حضرت موسي بن جعفر عليه السلام رسيده که فرمودند:

رسائي دانش ما بر سه وجه است: گذشته و آينده و واقع شونده. اما گذشته براي ما تفسير شده است. اما آينده بر ايمان نوشته شده و اما پديده ها و حوادث، از طريق الهام به قلب ها و تاثير در



[ صفحه 102]



گوش ها مي باشد (که فرشته با ما سخن مي گويد) و اين برترين دانش ما است.

در خبر ديگري از مفضل حکايت شده که گفت: به حضرت ابوالحسن عليه السلام عرض کردم: از امام صادق عليه السلام گزارش نموده اند که فرموده است:

قطعا دانش ما سه گونه مي باشد: گذشته و نوشته شده و از راه ورود به قلب ها و تاثير در گوش ها.

حضرت ابوالحسن عليه السلام فرمودند:

اما گذشته، مربوط به دانش ما نسبت به امور پيشين است، اما نوشته شده، مربوط به رويدادهاي آينده است. اما نکته هائي که در دلها نقش مي بندند، از راه الهام مي باشند و آنچه در گوش ها وارد مي شوند، از طريق ارتباط با فرشته است.

بديهي است که بحث گسترده پيرامون هر يک از شئون علمي امامان عليهم السلام يا ابعاد قدرت يا جهات عصمت و يا ساير مراتب فضائل و کمالات آنان، خود مستلزم گفتار مستقل و کتاب جدائي است و هر يک از آنها، منشاء آثار خاصي در روح عارف و توجه کننده مي گردد و زمينه ي تربيتي ويژه اي در وي به وجود مي آورد که نياز به تحليل و تفسير مخصوص دارد. اکنون فقط دو مورد از اين آثار را که مربوط به مباحث کتاب است، به اختصار بيان مي داريم، يکي درباره ي



[ صفحه 103]



اثر معرفت و توجه به دانش اهل بيت و ديگر پيرامون تاثير شناخت و توجه به قدرت آن بزرگواران.