چنان که گفتيم، غيبت امام مهدي به دو دوره تقسيم مي شود: «غيبت صغري» و «غيبت کبري».

غيبت صغري از سال 260 هجري، سال شهادت امام يازدهم، تا سال 329، سال در گذشت آخرين نايب خاص امام، يعني حدود 69 سال بود. [1] در دوران غيبت صغري، ارتباط شيعيان با امام، به کلّي قطع نبود، و آنان، به گونه اي خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند.

توضيح آن که: در طول اين مدّت، افراد مشخّصي، به عنوان «نايب خاص» با حضرت در تماس بودند، و شيعيان مي توانستند به وسيله آنان، مسائل و مشکلات خويش را به عرض امام برسانند، و توسّط آنان پاسخ دريافت دارند، و حتّي گاه به ديدار امام نائل شوند. از اين رو مي توان گفت در اين مدّت، امام، هم غايب بود و هم نبود.

اين دوره را مي توان دوران آماده سازي شيعيان براي غيبت کبري دانست که طيّ آن، ارتباط شيعيان با امام، حتّي در همين حد نيز قطع شد، و مسلمانان موظّف شدند در امور خود، به نايبان عام آن حضرت، يعني فقهاي واجد شرايط، و آشنايان به احکام اسلام، رجوع کنند.

اگر غيبت کبري يک باره و ناگهان رخ مي داد، ممکن بود موجب انحراف افکار شود، و ذهن ها آماده پذيرش آن نباشد. امّا گذشته از زمينه سازي هاي مدبّرانه امامان پيشين، در طول غيبت صغري، به تدريج ذهن ها آماده شد، و بعد، مرحله غيبت کامل، آغاز گرديد. هم چنين امکان ارتباط نايبان خاص با امام در دوران غيبت صغري، و نيز شرف يابي برخي از شيعيان به محضر آن حضرت در اين دوره، مسأله ولادت و حيات آن حضرت را بيشتر تثبيت کرد. [2] .

با سپري شدن دوره غيبت صغري، غيبت کبري و درازمدّت امام آغاز گرديد که تاکنون نيز ادامه دارد، و پس از اين نيز تا زماني که خداوند، اذن ظهور و قيام به آن حضرت بدهد، ادامه خواهد داشت.

غيبت دو گانه امام دوازدهم، سال ها پيش از تولّد او توسّط امامان قبلي، پيش گويي شده، و از همان زمان، توسّط راويان و محدّثان، حفظ و نقل و در کتاب هاي حديث ضبط شده است که به عنوان نمونه به نقل چند حديث در اين زمينه اکتفا مي کنيم:

1. امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «(امام) غايب ما، دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني تر از ديگري خواهد بود. در دوران غيبت او، تنها کساني در اعتقاد به امامتش پايدار مي مانند که داراي يقيني استوار و معرفتي کامل باشند». [3] .

2. امام باقرعليه السلام فرمود: «(امام) قائم دو غيبت خواهد داشت که در يکي از آن دو، خواهند گفت: او مرده است...». [4] .

3. ابوبصير مي گويد، به امام صادق عليه السلام عرض کردم: «امام باقر مي فرمود: قائم آل محمّد صلي الله عليه وآله دو غيبت خواهد داشت که يکي طولاني تر از ديگري خواهد بود».

امام صادق عليه السلام فرمود: «بلي، چنين است...». [5] .

4. حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«امام قائم، دو غيبت خواهد داشت: يکي کوتاه مدّت، و ديگري درازمدّت...». [6] .

سير تاريخ، صحّت اين پيش گويي ها را تأييد کرد، و همچنان که پيشوايان قبلي فرموده بودند، غيبت هاي دو گانه امام عليه السلام، عينيّت يافت.