شخصيت امام مهدي عليه السلام همراه و همپاي قرآن مجيد است؛ از آن جا که ايشان در شمار عترت پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله است، و ايشان در سفارش مشهور خويش به امّت اسلامي فرموده اند:

«إِنّي تارِکٌ فيکُمُ الثَّقَلَيْن کِتابَ اللَّه وَ عِتْرَتي، ما إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِما لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً».

قرآن کريم در زمينه ظهور و قيام حضرت مهدي عليه السلام - مانند بسياري از زمينه هاي ديگر - بدون اين که وارد جزييّات شود، به صورت کلّي و اصولي بحث کرده است؛ يعني از تشکيل حکومت عدل جهاني، و پيروزي کامل و نهايي صالحان و شايستگان در روي زمين سخن گفته است.

اين گونه آيات را مفسّران اسلامي - به استناد مدارک حديثي و تفسيري - مربوط به حضرت مهدي عليه السلام و ظهور و قيام آن حضرت عليه السلام دانسته اند.

ما از مجموع آيات قرآن کريم که صراحت بيشتري دارند، و دانشمندان، آن ها را ناظر به اين موضوع دانسته اند [1] ، جهت رعايت اختصار، سه آيه را مورد بررسي قرار مي دهيم:

1. «وَلَقَدْ کَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ»؛ [2] .

ما، در (کتاب) زبور پس از تورات نوشته ايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.

در توضيح معناي اين آيه يادآوري مي کنيم که: «ذکر» در اصل به معناي هرچيزي است که مايه تذکّر و يادآوري باشد، ولي در آيه ياد شده، به کتاب آسماني حضرت موسيعليه السلام يعني تورات تفسير گرديده، به قرينه اين که قبل از زبور معرّفي شده است.

طبق تفسير ديگري، «ذکر» اشاره به قرآن مجيد است؛ زيرا که در خود آيات قرآن، اين عنوان به قرآن گفته شده است:

«إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمينَ» [3] .

بنابراين، کلمه «من بعد» به معناي «علاوه بر» بوده، و معناي آيه، چنين خواهد بود:

ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشته ايم که سرانجام، زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد [4] .

مرحوم شيخ مفيد در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدي - عجّل اللَّه تعالي فرجه -، به اين آيه و آيه بعدي که نقل مي کنيم، استناد کرده است. [5] .

در تفسير اين آيه از امام باقرعليه السلام نقل شده است که فرمود: اين بندگان صالح، همان ياران مهدي در آخرالزّمان اند. [6] .

مفسّر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسي» در تفسير آيه مزبور پس از نقل حديث ياد شده مي گويد: حديثي که شيعه و سنّي از پيامبر اکرم صلي الله عليه وآله نقل کرده اند، بر اين موضوع دلالت دارد:

«اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نماند، خداوند، آن روز را آن قدر طولاني مي گرداند تا مردي صالح از خاندان مرا برانگيزد، و او جهان را پر از عدل و داد کند، همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد». [7] .

اشاره قرآن به پيش گويي حکومت بندگان شايسته خداوند در روي زمين در کتاب تورات و زبور، نشان مي دهد که اين موضوع، از چنان اهميتي برخوردار است که در کتب آسماني پيامبران پيشين، يکي پس از ديگري مطرح مي شده است.

جالب توجّه اين است که عين اين موضوع در کتاب مزامير داوود که امروز جزء کتب عهد قديم (تورات) است، و مجموعه اي از مناجات ها و نيايش ها و اندرزهاي داوود پيامبرعليه السلام است، به تعبيرهاي گوناگون به چشم مي خورد؛ از جمله در مزمور 37 مي خوانيم:

«... شريران منقطع مي شوند، امّا متوکّلانِ به خداوند، وارث زمين خواهند شد، و... شرير نيست مي شود که هرچند مکانش را استفسار نمايي، ناپيدا خواهد بود، امّا متواضعان، وارث زمين شده، از کثرت سلامتي، متلذّذ خواهند شد».

هم چنين در همان مزمور چنين مي خوانيم:

«... متبرّکان (خداوند) وارث زمين خواهند شد، امّا ملعونان وي منقطع خواهند شد». [8] .

2. «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَْرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ»؛ [9] .

«و اراده کرده ايم که بر مستضعفان زمين، نعمت بخشيم، و آنان را پيشوايان و وارثان (زمين) قرار دهيم».

امير مؤمنان عليه السلام پس از پيش گويي بازگشت و گرايش (مردم) جهان به سوي خاندان وحي، اين آيه را تلاوت فرمود. [10] .

«محمّد بن جعفر»، يکي از علويان، در زمان مأمون بر ضدّ خلافت عبّاسي قيام کرد.

او مي گويد: روزي شرح گرفتاري ها و فشارهايي را که با آن ها رو به رو هستيم، براي مالک بن انس نقل کردم.

او گفت: «صبر کن تا تأويل آيه: «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذينَ...» [11] آشکار گردد». [12] .

3. «وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَُيمَکِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضي لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني لا يُشْرِکُونَ بي شَيْئاً...»؛ [13] .

«خداوند به کساني از شما که ايمان آورده، و اعمال صالح انجام داده اند، وعده داده است که حتماً آنان را خليفه روي زمين خواهد کرد، همان گونه که پيشينيان را خلافت روي زمين بخشيد؛ و دين و آييني را که خود براي آنان پسنديده، استقرار خواهد بخشيد، و بيم و ترس آنان را به ايمني و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آن چنان که) مرا مي پرستند، و چيزي را براي من شريک قرار نمي دهند...».

مرحوم «طبرسي» در تفسير اين آيه مي گويد:

از خاندان پيامبر، روايت شده است که اين آيه درباره آل محمّدصلي الله عليه وآله نازل شده است.

عيّاشي از حضرت عليّ بن الحسين عليه السلام روايت کرده است که اين آيه را خواند، و فرمود:

به خدا سوگند، آنان شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين کار را در حقّ آنان به دست مردي از ما به آن جا مي رساند، و او مهدي اين امّت است. او همان کسي است که پيامبرصلي الله عليه وآله درباره او فرمود:

اگر از عمر دنيا جز يک روز باقي نمانَد، خداوند، آن روز را آن قدر طولاني مي گرداند تا مردي از خاندان من حاکم جهان گردد.

اسم او اسم من (محمّد) است، او زمين را از عدل و داد پر مي سازد، همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد.

طبرسي مي افزايد: «اين معنا در تفسير آيه مزبور از امام باقرعليه السلام و امام صادق عليه السلام نيز روايت شده است». [14] .