دهمين بُعد، از ابعاد مقاومت- که در اينجا ياد شد- بُعد زمانگرايي مثبت است. خواص زماني، در مقياس اجتماعاتِ بشري، يک حقيقت متغير



[ صفحه 245]



است که درهر عصري و نسلي ويژگيهايي دارد، و اموري نوين را آشکار مي سازد. چيزهاي نويني که در هر عصر نو پيدا مي شود، چنين نيست که همه محکوم و مردود باشد. اگر چيزها و آيينهاي نو، بخواهد سنتهاي درست و اصالتهاي راستين را بفراموشانند بيقين بايد خود آنها به دست فراموشي سپرده شوند، اما چيزها و آيينها و روشهاي نو، هميشه، اينگونه نيستند. چه بسياري از امکانات نو، و مسائل نو، و روشهاي نو، که به هدفهاي مقدس و مقاومتهاي خدايي کمک مي رسانند. اين است که در ابعاد مقاومت تکليفي، بايد همواره، به زمان و ماهيت نوشونده زمان، و اهميتهاي آن توجه کنيم. در رواياتِ ديني و تعاليم پيشوايان رسيده است که فرزندان خود را به آيين نو، تربيت کنيد، و زمان را بشناسيد. مقصود از تربيت فرزندان به آيين نو، نوهايي است که با ماهيت زمان همراه است، و معارض با اصول نيست. اينگونه نوها را بايد شناخت و بايد مورد توجه قرار داد. بنابراين، بايد زمانگرا بود، و به زمان حاضر و خواص آن اهميت داد، امام به صورت مثبت و در راه پايدار ماندن اصول.

من در يادکرد اين 10 بُعد، از حد اختصار نگذشتم. براي روشن کردن هر يک از آنها، و نشان دادن رابطه آنها با تکليف ديني، بر پايه قرآن و سنت، و آوردن آيات و احاديث لازم- که در اينجا براي رعايت اختصار ترک شد- رساله اي جدا بايد نوشت. اميد است همين اشارات، سودمند بيفتد، و از برکات خليفه خدا در زمين، حضرت ولي عصر- عجَّلَ اللهُ تعالي فرجَهُ الشّريف- که اين رساله، به نام فرخنده آن پيشواي رباني، و مصلح بزرگ جهاني، زيور گرفته است، اثرهاي خوب ببخشد.