براي تکميل نسبي بحثهاي پيشين، بايد يادآور شويم که درازْ عمري تنها يک گونه نيست. در اينجا براي بيشتر روشن شدنِ موضوع، به اقسامي از طول عمر اشاره مي کنيم. تشخيص اين اقسام و جدا ساختن هر يک از ديگري، صورتهاي ممکن را قابل توجه و قبول مي سازد. اينک اقسامي از طول عمر:

1- طول عمر محال.

2- طول عمر ممکن.

قسم دوم نيز دو قسم است:

1- ممکن عادي.

2- ممکن غير عادي.

قسم دوم نيز دو قسم است:

1- غير عادي فعليت نيافته.



[ صفحه 206]



2- غيرعادي فعليت يافته.

قسم دوم نيز دو قسم است:

1- فعليت يافته در گذشته.

2- فعليت يافته در حال.

اينک توضيحي درباره اين اقسام.

1- طول عمر محال: مانند طول عمر، در مورد کسي که علم به طرق مختلف حفظ مزاج نداشته باشد، و اراده الهي نيز، به آن تعلق نگرفته باشد.

2- طول عمر ممکن عادي: مانند طول عمر، از 80 سال تا 120 سال.

3- طول عمر ممکن غير عادي فعليت نيافته: مانند عمر 500 سال و 1000 سال، در مورد اغلب افراد بشر.

4- طول عمرممکن غيرعادي فعليت يافته درگذشته: مانند عمرهاي مُعَمَّرين، چه پيامبران و چه ديگران.

5- طول عمر ممکن غيرعادي فعليت يافته درحال: مانند عمر حضرت حجّت بن الحسن المهدي«ع».

پس طول عمر، داراي يک قسم و داراي يک حکم نيست. برخي از اقسام طول عمر عقلاً محال نيست، يعني عقل آن را محال نمي بيند، نهايت از نظر عرف و احوال عادي محال به نظر مي آيد، چون در مورد همه افراد بشر، يا جمع بسياري، اتفاق نيفتاده است. اينگونه طول عمر، با اينکه بر حسب عرف و عادت، و نگرش محدود و سطحي، بعيد و چه بسا محال به نظر آيد، بر حسب موازين عقلي، و قوانين امکاني، هرگز محال نيست.