در فصلهاي پيشين، مسائل موضوع را، از نظرگاههاي «علوم نقلي» [1] ديديم، و با آياتي چند از «قرآن کريم» در اين باره، بويژه «سوره قدر»، بيشتر آشنا شديم، و از حقايقي مستند، و مطالبي والا آگاهي يافتيم. [2] اکنون مي خواهيم وارد حوزه «علوم عقلي» شويم، و با ديدگاههاي اين علوم نيز، درباره مسئله «مهدي موعود»، آشنا کرديم.

مي دانيم که علوم غير نقلي، به دو بخش تقسيم مي شود: علوم عقلي، و علوم تجربي و آزمايشي؛ يا علوم عقلي و علوم حسي؛ يا علوم تجريدي و علوم مادّي. بحث درباره طول عمر را از نظر علوم تجربي و حسي، براي فصل بعد مي گذاريم. در اين فصل، به رشته هاي علوم عقلي مي پردازيم، و به مسائل مهدويت از ديدگاههاي اين علوم.

[ صفحه 151]

[1] اين يک اصطلاح و مواضعه و قرارداد است، در فرهنگ اسلامي، که مشهور شده است، يعني: تقسيم علوم به «علوم عقلي» و «علوم نقلي»، و گرنه مي دانيم که بسياري از مطالب و موضوعات و مسائل «علوم نقلي» نيز «عقلي» است، مستند است به «ارتکاز»، و «فطرت»، و «عقل». علاوه بر اين، قبول آنها مبتني بر قبول مبادي آنهاست. و قبول مبادي آنها مبتني بر عقل و اجتهاد (تشخيص مستقل) است.

[2] بايد همواره سپاسگزار عالمان و مؤلفان سده ها و عصرها باشيم که با کوششهاي مداوم آنان اين حقايق به دست ما و نسل ما رسيده است، همچنين مؤلفان اين عصر... نيز بايد دعاگوي ارواح پاک استادان بزرگ و پاکدلي باشيم، که با زحمات بسيار، و بي هيچ چشمداشت، ما را در زمره شاگردان خويش پذيرفتند، و از علوم و معارف خود بهره مند ساختند. البته اندکي، از آنکه ما قابليّت بيشتر نداشتيم....