استثناء در کرات
شما از ستاره شناسان و علماي هيئت که از احوال ميلونها ستاره و منظومه و کهکشان و فواصل ستارگان و ابعاد و حجم و قطر آنها کم و بيش اطلاعاتي دارند بپرسيد که آيا در اين قوانيني که شما کرات و کواکب و نجوم را تحت سيطره آنها شناخته ايد موارد استثنائي که شما هنوز به کشف قانوني که بر آن حاکم است نايل نشده باشيد هست يا نه؟
بپرسيد تا جواب مثبت بشنويد.
آيا تفاوتهائي که در بين اين مخلوقات عظيم از جهت حجم و قطر و وزن وجود دارد حد و حصر معيني دارد يا نه؟
يقيناً جواب مي دهند حدّ و حصر معين ندارد.
مثلاً تفاوتي که زمين ما با «سديم المرأة المسلسله» دارد از جهت حجم و قطر و وزن با حساب هيچ محاسبي (غير از خدا) معلوم نمي شود و براي اينکه تا حدي اين تفاوت نزديک به ذهن شود، تفاوت بين آفتاب و «سديم المرأة المسلسله» را بايد در نظر بگيريم. حجم آفتاب را علماي هيئت نسبت به حجم سديم المرأة المسلسله مثل حجم يک ذره از ذرات نور آفتاب که از پنجره اي به داخل اطاقي بتابد نسبت به خود آفتاب برآورد کرده اند يعني آن ذره چقدر از آفتاب کوچکتر است، آفتاب با آن عظمت به همين قدر از سديم مرأه مسلسله کوچک تر است آن وقت زمين ما که حجمش يک ميليون و سيصد هزار بار کمتر از آفتاب است در جنب سديم چه خواهد بود؟! و اگر کسي بخواهد حجم سديم مرأه مسلسله را نسبت به آفتاب بفهمند، طول قطر آفتاب را که يک ميليون و 390 هزار کيلومتر است با طول قطر سديم که سي هزار ميليون سال نوري است مقايسه نمايد.
آيا اين تفاوت بين زمين ما و سديم ها و از آنها بزرگ تر از کجا است؟ و آيا کسي مي تواند بگويد ما نمي توانيم اين همه تفاوت و فاصله و اختلاف را در اين دو کره قبلو کنيم؟
آيا چطور است که بطور استثناء در ميان سيارات منظومه شمسي فقط اين زمين ما و به احتمالي هم مريخ صالح از براي پيدايش حيات شد در حالي که سيارات ديگر اين صلاحيّت را ندارند و شايد ميليونها ستاره ديگر نيز فاقد اين صلاحيّت باشند؟