سؤال: مصلحت اينکه امام قرنها پيش از ظهور تولد يافته و پس از عمري طولاني ظاهر مي شود چيست؟

مگر خدا قدرت ندارد که مثلاً چهل سال پيش از ظهور کسي را که صالح و شايسته اين مقام باشد بيافريند؟

و فايده اينکه آن حضرت صدها سال قبل از موعد قيام و ظهورش خلق شده چيست؟ و بالاخره فايده وجود امام ناپيدا و غائب چيست؟ و آيا وجود و عدم او برابر نيست؟

پاسخ: اين سؤال غير از سؤال از فلسفه غيبت چيز ديگري نيست و پاسخ آن همان است که در مقالات گذشته گفته شد مع ذلک بالخصوص در اينجا هم چند پاسخ به اين سؤال مي دهيم.

پاسخ نخست: فايده وجود امام، منحصر به ظهور و قيام او در آخر الزمان و اينکه ظاهراً هم در کارها تصرف و دخالت داشته باشد نيست بلکه يکي از فوائد وجود امام، امان خلق از فنا و زوال به اذن خدا و همچنين بقاي شرع و حفظ حجتها و بيّنات خدا است چنانچه اخبار معتبرمان و بعضي احاديث مشهور ائمه اثنا عشر و احاديث ديگر که از طرق اهل سنّت و شيعه روايت شده بر آن دلالت دارد و همچنين احاديث بسياري که دلالت دارند بر آنکه زمين هيچگاه خالي از حجت نمي شود. از جمله از حضرت اميرالمؤمنين (ع) روايت است که فرمود:

«اللهم بلي لا تخلو الارض من قائم لله بحجة امّا ظاهراً مشهوراً أو خائفا مغموراً لئلا تبطل حجج الله وبيناته [1] خدايا، آري خالي نماند زمين از کسي که قائم باشد از براي خدا به حجت يا ظاهر و آشکار يا بيمناک و پنهان تا حجتهاي خدا وبيّنات او از ميان نرود».

مَثَل امام در اين جهان، مَثَل قلب است نسبت به جسد انسان و مانند روح که به امر خدا سبب ارتباط اعضاء و جوارح با يکديگر است و بقاي جسد وابسته به تعلق و تصرف او است و وليّ و انسان کامل که همان شخص امام است نيز به اذن الله تعالي نسبت به ساير مخلوقات، صاحب چنين رتبه و منزلت است.

و فايده ديگر اين است که چنانچه از اخبار هم استفاده مي شود، وجود مؤمن در بين مردم منشأ خيرات و برکات و سبب نزول رحمت و جالب عنايات خاص و دافع کثيري از بليات است پس وقتي مؤمن وجودش اين فوائد و برکات را داشته باشد، معلوم است که وجود امام و ولّي الله اعظم فوائد و برکاتش بسيار عظيم و با اهميّت است و به عبارت ديگر امام و حجت واسطه اخذ و ايصال فيوض و برکاتي است که ديگران استعداد و لياقت آنکه مستقيماً آن برکات و افاضات را تلقي و اخذ نمايند ندارند لذا وجود و عمر طولاني و ولادت آن حضرت در قرنها پيش يک مصلحتش همين است که فيوض رباني در اين مدّت از عباد قطع نشود و خلق الله از برکاتي که بر اصل وجود امام مترتب است محروم نگردند.

پاسخ دوّم: اين است که مسؤول دخالت نکردن و تصرّف ننمودن امام در امور مردم، خود مردم هستند که حاضر به قبول رهبري آن حضرت نيستند و مخالفت ميورزند. چنانچه با نياکان کرامش مخالفت کردند و از آن بزرگواران اطاعت ننمودند و اگر مردم حاضر به اطاعت و فرمانبري بودند، آن حضرت ظاهر مي شد و در اين جهت فرقي بين امام حاضر و غائب نيست و محقق طوسي در تجريد همين جواب را فرموده است:

«وجوده لطف وتصرفه لطف آخر وعدمه منا [2] اصل وجود امام، لطف (مقرّب به طاعت و نزديک کننده به مصالح و مُبَعِّد از معاصي و دور کننده از مفاسد) است و تصرف او لطف ديگر است و تصرف نکردن او، از جانب ما است».

حاصل آنکه وجود امام لطف و اتمام حجت بر عباد است و اگر در اين مدّت طولاني قطع رشته ولايت و هدايت شود مردم را بر خدا حجت خواهد بود.

خدا به مقتضاي صفات کمالي مانند رحمانيّت و رحيميّت و منعميّت و ربوبيّت، نعمت تربيت و هدايت بندگان را به واسطه خلق و نصب امام بر بندگان به مدلول آيه شريفه (اليو أکملت لکم دينکم) [3] اکمال و اتمام مي فرمايد و اگر مردم از اين نعمت منتفع نشوند و مانع از اشراق شمس هدايت امام گرديدند به وجود و تعيين امام کسي حق اعتراض ندارد چنانچه اگر از بسياري از نعمتها مردم استفاده نکنند و مانع از ظهور منافع آنها شوند و بلکه سوء استفاده کنند، اين رفتار مردم سبب اشکال به اصل آفرينش آن نعمتها نمي شود و کسي نبايد بگويد چون مردم انتفاع نمي برند، چه فايده دارد و وجود و عدم آنها علي السوا است بلکه در اينجا بايد بگويند: چرا با اينکه خداوند فياض فيض بخشي نموده و نعمتها را در دسترس مردم گذارده از اين نعمت ها انتفاع نمي برند و چرا کفران نعمت مي نمايند؟

پاسخ سوّم: اين است که ما قطع نداريم که آن حضرت از جميع اولياء و دوستان خود پنهان باشد و در اموري که مصلحت باشد به توسط آنها و تأييد و ارشاد آنها دخالت ننمايد.

پاسخ چهارم: آنچه مسلّم است اين است که در عصر غيبت، آن حضرت از نظرها پنهان است و اين به آن معني نيست که مردم نيز از آن حضرت پنهان مي باشند بلکه چنانچه از بعضي اخبار استفاده مي شود آن حضرت در ايام حج حاضر مي شود و حج به جا مي آورد و اجداد گرامش را زيارت مي کند و با مردم مصاحب و در مجالس حاضر مي شود و از بيچارگان فرياد رسي مي نمايد و بيماران را عيادت مي فرمايد و بسا که شخصاً در قضاي حوائج آنان سعي فرمايد.

پاسخ پنجم: اين است که، بر امام واجب نيست که شخصاً و بدون واسطه در امور دخالت نموده و راتق باشد، بلکه مي تواند ديگران را به نحو خصوص يا به عنوان عموم از جانب خود بگمارد همانطور که اميرالمؤمنين و ائمه: از طرف خود در شهرهائي که حاضر نبودند، ديگران را منصوب مي فرمودند، امام هم در زمان غيبت صغري کساني را به مقام نيابت خاصه نصب فرموده بود و در غيبت کبري بطور عموم، فقهاء و علماي عادل را که دانا به احکام هستند، براي قضاي فصل خصومات و اجراي سياسات و حفظ و نظر در مصالح عالي اسلامي نصب و تعيين کرده که مرجع امور خلق باشند پس ايشان در عصر غيبت به نيابت از آن حضرت بر حسب ظاهر عهده دار حفظ شريعت و به شرحي که در کتابهاي فقه مذکور است داراي ولايت مي باشند.

پاسخ ششم: اصل وجود امام موجب دلگرمي و قوّت روح بندگان خدا و اهل الله و کساني که سالک سبيل هدايت هستند مي باشد و به عبارت ديگر يک نقطه اتکاء براي سالکان سبيل الله است که اگر چه خدا نقطه اتکاي همه است و همه به خدا اتکال و اعتماد دارند ولي وجود پيغمبر در جنگها و غزوات باعث يک دلگرمي و قوّت قلب خاص براي مجاهدين اسلام بود و با نبودن ايشان تفاوت بسيار داشت که حتي شخصيّتي مثل حضرت اميرالمؤمنين (ع) فرمود: «کنّا اذا احمرّ البأس اتقينا برسول الله 9 فلم يکن أحد منّا أقرب الي العدو منه». [4] .

خود اين موضوع که امام حي و زنده داريم و ملجأ و پناهگاه و حافظ شريعت است، موجب قوّت قلب و استحکام روح و مانع از تسلط يأس و نوميدي بر سالکان و مجاهدان است و همواره از او مدد مي گيرند و همّت مي طلبند و اين مسأله از نظر علم النفس بسيار اساسي و مهم است.

در مَثَل مناقشه نيست. معروف است که نادرشاه افشار در جنگ مورچه خوار سربازي را ديد که دلاورانه جنگ مي کند و سپاه دشمن را به هم مي زند نادر تعجب کرد، به او گفت: در هنگام حمله افغانيها تو کجا بودي؟ گفت: من بودم ولي تو نبودي.

پس وجود امام از جهت قدرت روح و قوّت قلب و پناهگاه رواني و نقطه اتکاي مؤمنان، لازم و واجب است و اين يک فايده بزرگي است که براي آن هم نصب امام حتماً و قطعاً و عقلاً و شرعاً لازم است.