بخشش هاي بي حساب خلفا از بيت المال مسلمين، منحصر به رقاصه ها و آوازه خوانان در بزم هايشان نبود که مادران، همسران و ديگر بستگان آنها را هم در بر مي گرفت. «متوکل» به مادرش «شجاع»، سالي 000 /600 دينار مي داد، آنچه که پس از مرگ اين زن باقي ماند 000 /000 /5 دينار پول نقد و جواهراتي به ارزش 000 /000 /1 دينار و زمين هايي که ارزش غلات سالانه آن 000 /400 دينار بود. [1] .

«ام قبيحه» [2] همسر «متوکل» و مادر «معتز» نيز از همين بخشش ها و دست و دلوازي هاي همسر و پسرش به ثروت هاي هنگفتي دست يافته بود به طوري که پس از کشته شدن پسرش «معتز» آن هم به خاطر اين که از تهيه 000 /50 دينار براي مخارج سپاه خود عاجز بود، در نزد او 000 /800 /1 دينار پول نقد و سه جعبه جواهرات از زمرد و ياقوت و درهاي گران بها که نظيرشان نبود، يافتند. [3] قيمت آنها 000 /000 /2 دينار بود. [4] .

از اينها که بگذريم بخشش هاي خلفا، به شعراي درباري و يا هر کسي که در مدح و ستايش آنان شعري بگويد و يا حکومت آنان را به حق جلوه دهد و آنان را از ائمه عليهم السلام به پيامبر نزديک تر نشان دهد، و يا زبان گزنده خود را متوجه «علويان» ساخته و بر آنان بتازد، نيز جالب توجه است.

«متوکل» به «ابراهيم بن مدبر» به مناسبت قصيده اي که در شفاي بيماري او سروده بود، 000 /50 درهم «صله» داد و نيز به وزير خود دستور داد تا او را به کار پر سودي بگمارد. [5] .

و به «ابوالشبل البرجمي» به خاطر قصيده اي که در مدح او سروده بود، 000 /30 درهم پاداش داد. [6] .

و به «حسين بن ضحاک خليع» براي سرودن شعري در وصف خدمتکاري که به او پياله شرابي به همراه عنبر داده بود، در ازاي هر بيت، 1000 دينار داد!! [7] .

و به «ابوالعنبس» 000 /10 درهم به خاصر شعري که در هجو «بحتري» شاعر گفته بود، داد و براي شعري که در وصف خرش و عشق بازي او گفت و باعث خوشحالي فراوان «متوکل» شد مورد احترام زياد او قرار گرفت و جايزه دريافت کرد. [8] .

و به «ابوالشمط، مروان بن ابي الجنوب» که قصيده اي در مدح او سروده بود، خلعت، و 000 /200 دينار، و اموال، صله داد. [9] او بارها از «متوکل» صله هاي سنگين گرفته بود. [10] .

«ابن اثير» از قول «ابوالشمط» نقل مي کند که گفت: «من براي متوکل شعري خواندم که در آن هجا و ناسزاي رافضه بود. او مرا امير «بحرين» و «يمامه» کرد و 4 خلعت به من داد!!، «منتصر» هم به من يک خلعت داد. سپس «متوکل» دستور داد 3000 دينار بر من نثار کنند و به «منتصر» و «سعد ايتاخي» امر کرد که دينارها را از زمين جمع کنند و به من بدهند، آنها نيز هر چه او دستور داد انجام دادند. [11] بعد از آن «متوکل» براي شعر ديگري، مانند آنچه گفته بودم، 000 /10 درهم بر من نثار کرد». [12] .

از بخشش هاي «متوکل»، تنها شاعران برخوردار نبودند، بلکه خنياگران و دلقکان و مسخرگان نيز جوايز بزرگي دريافت مي کردند.

به عنوان مثال: روزي «متوکل» دستور داد «عباده»، مخنث دربار را در سرماي زمستان در يکي از آبگيرها بيندازند و آنگاه که در آستانه هلاکت بود دستور داد او را در آوردند و بپوشاندند، سپس او را به نزد خود خواند و گفت: حالت چطور است؟

«عباده» گفت: از آخرت بر مي گردم!

«متوکل» خنديد و گفت: برادرم «واثق» را چگونه ديدي؟

«عباده» گفت: از جهنم گذر نکردم.

«متوکل» خنديد و فرمان داد به او صله بدهند. [13] .

يکي ديگر از سرگرمي هاي «متوکل» اين بود که «ابوالعبر» شاعر نادان و بذله گو را در منجنيقي مي گذاشت و دستور مي داد او را به هوا پرتاب کنند همين که به بالا مي رسيد، مي گفت: راه را باز کنيد! سپس در آبگيري مي افتاد و مانند ماهيان با تور صيد مي شود. [14] او از «متوکل» بيش از هر شاعري پول مي گرفت. [15] «مسعودي» مي نويسد: «هر کس در زمينه هاي جدي و شوخي و غيره ابتکاري داشت و پيشقدم بود، از خوان يغماي «متوکل» بهره مند مي شد و اموال زيادي از آن خود مي ساخت.» [16] .