[1] ر. ک: الاحتجاج، طبرسي، ج 2، ص 535 و 542.

[2] همان، ج 2، ص 596.

[3] بحارالانوار،ج 51، ص 294، 297 و 299.

[4] الاحتجاج، طبرسي، ج 2، ص 577.

[5] براي اطلاع از مجموعه توقعيات آن حضرت ر. ک: فرمايشات حضرت بقية الله، محمد خادمي شيرازي؛ روزگار رهايي، کامل سليمان، ترجمه علي اکبر مهدي پور، ج 2، ص 1285. مناسب است در انتها يک نمونه از نامه اي آن حضرت (نامه شيخ مفيد)، ضميمه شود.

بسم الله الرحمن الرحيم

اما بعد: سلام عليک ايها الولي المخلص في الدين،المخصوص فينا باليقين، فانا نحمد اليک الله الذي لا اله هو، و نساءله الصلاة علي سيدنا، و مولانا، و نبينا محمد و آله الطاهرين، و نعلمک - اءدام الله توفيقک لنصره الحق، و اءجزل مثوبتک علي نطقک عنا بالصدق - اءنه قد اءذن لنا في تشريفک بالمکاتبة، و تکليف ما تؤ ديه عنا الي موالينا قبلک، اءعزهم الله بطاعته، و کفاهم المهم برعايته لهم و حراسته، فقف، - ايدک الله بعونه - علي اءعدائه المارقين من دينه علي مان اءذکره،و اءعمل في تاءديته الي من تسکن اليه بما نرسمه ان شاء الله.

نحن و ان کنا ناوين بمکاننا النائي عن مساکن الظالمين، حسب الذي اءراناه الله تعالي لنا من الصلاح، و لشيعتنا المؤ منين في ذلک، ما دامت دولة الدنيا الفاسقين فانا نحيط علما بانبائکم، و لايعزب عنا شي ء من اءخبارکم، و معرفتنا بالذل الذي اءصابکم مذ جنح کثير منک الي ما کان السلف الصالح عن شاسعا و نبذوا العهد الماءخوذ وراء ظهورهم کاءنهم لا يعلمون. انا غير مهملين لمراعاتکم، و لا ناسين لذکرکم و لولا ذلک لنزل بکم اللاواء و اصطلمکم الاعداء، فاتقوا الله - جل جلاله - و ظاهرونا علي انتياشکم من فتنة قد اءنافت عليکم، يهلک فيها من حم اءجله، و يحمي عنه من ادراک اءمله، و هي امارة لازوف حرکتنا و مباثتکم بامرنا و نهينا، و الله متم نوره و لوکره المشرکون.

اعتصموا بالتقية من شب نار الجاهلية يحششها عصب امويه، يهول بها فرقة مهدية، انا زعيم بنجاة من لم يرم فيها المواطن، و سلک في الطعن منها السبل المرضية.

اذا حل جمادي الاولي من سنتکم هذه،فاعتبروا بما يحدث فيه، واستيقظوا من رقدتکم لما يکون في الذي يليه.

ستظهر لکم من السماء آية جلية، و من الارض مثلها بالسوية، و يحدث في ارض المشرق ما يحزن،و يقلق، و يغلب من بعد علي العراق طائف عن الاسلام مراق، تضيق بسوء فعالهم علي اءهله الارزاق. ثم تنفرج الغمة من بعد ببوار طاغوت من الاشرار ثم يسر بهلاکه المتقون الاخيار، و يتفق لمريدي الحج من الافات ما يؤ لونه منه علي توفير عليه منهم و اتفاق، و لنا في تيسير حجهم علي الاختيار منهم و الوفاق، شاءن يظهر علي نظام و اتساق.

فليعمل کل امري ء منکم بما يقرب به من محبتنا، و يتجنب ما يدنيه من کراهتنا فان اءمرنا بغتة فجاءة، حين لا تنفعه توبة، و لا ينجيه من عقابنا ندم علي حوبة.

والله يلهمکم الرشد، و يلطف لکم في التوفيق برحمة. (الاحتجاج،ج 2، ص 596).

به نام خداوند بخشنده مهربان

اما بعد، سلام بر تو اي دوست با اخلاص در دين، که در اعتقاد به ما از روي علم و يقين امتياز داري. در نظر تو خداوندي را که جز او خدايي نيست سپاس گذارده و از او، درود و رحمت بر آقا و مولا و پيامبرمان حضرت محمد و نيز خاندان پاکش را خواستاريم.

و تو که - پروردگار، توفيقت را براي ياري حق دوام بخشد و پاداشت را به خاطر سخناني که با صداقت از جانب ما مي گويي افزون گرداند - را آگاه مي کنيم که به ما اجازه داده شده که تو را به شرافت و افتخار مکاتبه مفتخر سازيم و موظف کنيم که آنچه به تو مي نويسيم به دوستان که نزد تو مي باشند برساني؛ دوستاني که خداوند به اطاعت از خود گرامي شان بدارد و با حراست و عنايت خود امورشان را کفايت نمايد و مشکلاتشان را برطرف سازد. پس تو - که خداوند با ياري اش در برابر دشمنانش که از دينش خارج شده اند تاءييدت نمايد - به آنچه که يادآور و متذکر مي شويم متوجه و آگاه باش و در رسانيدن و ابلاغ آن به کساني که اعتماد به آنها داري بر طبق آنچه که براي تو - اگر خدا بخواهد - ترسيم و تعيين مي کنيم،عمل نما.

ما اگرچه هم اکنون در مکاني دور از جايگاه ستمگران سکني گزيده ايم - که خداوند صلاح ما و شيعيان با ايمان ما را مادامي که حکومت دنيا به دست تبهکاران مي باشد در اين کار به ما ارائه فرموده است، ولي در عين حال بر اخبار و احوال شما آگاهيم و هيچ چيز از اوضاع شما بر ما پوشيده و مخفي نيست. از خواري و مذلتي که دچارش شده ايد باخبريم؛ از آن زمان که بسياري از شما به برخي از کارهاي ناشايستي ميل کردند که پيشينيان شما از آن ها دوري مي جستند، و عهد و ميثاق ماءخوذ خدائي را آنچنان پشت سر انداختند که گويا به آن پيمان آگاه نيستند.

ما شما را رها نکرده و يادتان را از خاطر نبرده ايم؛ اگر جز اين بود (توجهات ما نبود) بلاها و مصيبت ها بر شما فرود آمده، و دشمنان، شما را ريشه کن مي نمودند. پس تقواي خدا پيشه کنيد، و ما را ياري دهيد، تا از فتنه اي که به شما روي آورده، شما را نجات بخشيم؛ فتنه و آشوبي که هرکس مرگش فرا رسيده باشد از آن دور ماند. و آن فتنه، نشانه نزديک شدن حرکت و جنبش ما و آگاه کردن شما به امر و نهي ما است (يا اظهار و پخش کردن شما،امر و نهي ما را). و خداوند نور خود را تمام خواهد کرد،گر چه مشرکان را خوش نيايد.

چنگ زنيد (در آن فتنه) به تقيه، چه هر که آتش جاهليت را برافرزود، گروههاي اموي آن را شعله ور ساخته و با آن،گروه هدايت شده را هرسان کنند. من عهده دار نجات کسي هستم که در آن فتنه، براي خود مقام و جايگاهي نجويد و در عيب جويي از آن به راهي پسنديده گام گذارد.

از حادثه اي که به هنگام فرارسيدن ماه جمادي الاولي در همين سال روي خواهد داد، عبرت گيريد، و از خوابي که شما را فراگرفته براي حوادث بعدي بيدار شويد.

به زودي از آسمان نشانه اي روشن و آشکار و از زمين نيز علامتي همانند آن براي شما پديدار مي شود. در مشرق زمين، حوادثي غمبار و نابسامان کننده، روي خواهد داد، و بعد از آن گروههايي که از اسلام روي گردانيده و خروج کرده اند، بر عراق سلطه پيدا خواهند کرد. بر اثر بدکاري و سوء اعمال آنان، اهل عراق دچار سختي معيشت مي گردند. و پس از مدتي با هلاکت و نابودي فرمانروايي بدکار، ناراحتي ها برطرف مي شود،و سپس پرهيزکاران نيکوکار از هلاکت و نابودي او شاد مي گردند.

کساني که از گوشه و کنار دنيا به حج مي روند،به تمام آرزوها و اهداف خود مي رسند،و هر چه مي خواهند در دسترس آنها وجود خواهد داشت. و ما را در آسان نمودن حج آنان بر طبق دلخواهشان، برنامه اي است که با انسجام و نظم ظاهر مي گردد.

بنابراين، هر يک از شما بايد کاري کند که وي را به محبت و دوستي ما نزديک مي نمايد،و از آنچه که خوش آيند ما نبوده و باعث کراهت و خشم ما است، دوري گزيند، زيرا امر ما ناگهان فرا مي رسد، در هنگامي که توبه و بازگشت براي او سودي ندارد و پشيماني او از گناه، ازکيفر ما نجاتش نمي بخشد.

خداوند راه رشد و هدايت را به شما نشان دهد و به رحمت خود، وسائل توفيق را به آساني برايتان فراهم فرمايد.

سپس امضاء و گواهي امام عليه السلام در پايان نامه آمده است.

لازم به يادآوري است که براي شيخ مفيد،دو توقيع صادر شده است؛ يکي در سال (410 ه‍) و ديگري در سال (412 ه‍) آنچه در اينجا آورده شده، توقيع اول است.

[6] بحارالانوار،ج 51. ص 351،و ج 52، ص 30؛ الغيبة، شيخ طوسي، ص 151، منتخب الاثر، ص ‍ 359.

[7] براي اطلاع از مجموعه سخنان آن حضرت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به همان منابع پي نوشت شماره 109 رجوع شود.