کتاب هاي رجالي
کتاب هاي رجالي، به لحاظ اين که از زندگينامه علمي راويان و گردآورندگان احاديث و گرايش هاي اعتقادي و سياسي هر يک از آنان را براي تعيين ميزان وثاقت گفت و گو مي کند يکي از منابع اصلي براي تحقيق در تاريخ سياسي امام دوازدهم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي باشد؛ زيرا خواننده را قادر مي سازد تا روابط بين امامان و پيروان و وکلاي آنها به ويژه رابطه امام و وکلا، و وکلا با علماي اماميه را، در عصر غيبت صغري کشف کند.
علماي اماميه چهار کتاب رجال مربوط به محدوده بحث حاضر در قرون (4 و 5 ه/ 10 و 11 م) گردآوري کرده اند که عبارتند از: «معرفة الناقلين عن الائمة الصادقين [1] » تاءليف «کشي»، «الفهرست [2] » و «الرجال [3] » اثر «شيخ طوسي»، و «فهرست اسماء مصنفي الشيعة [4] » اثر «نجاشي».
پاورقي
[1] محمد بن عمرکشي، از اهالي کش در نزديکي سمرقند مي باشد. وي در همان جا تحت تعليم و تربيت عالم اماميه محمد بن مسعود سمرقندي قرار گرفت و سراسر زندگي خود را در آن شهر سپري نمود. بنا به گفته شيخ طوسي، او در سال (368ه/ 978 م) در گذشت (رجال، نجاشي، ص 288 الرجال، ص 458).کشي اطلاعات خود را در پنجاه و سه نفر راوي نقل کرده، ولي ماءخذ اصلي او علي بن محمد بن قتيبه نيشابوري است (ر.ک: رجال نجاشي، ص 197). او معاصر با غيبت صغري بوده و رابطه نزديکي با وکلاي امام دوازدهم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در خراسان داشته است. ابن قتيبه اطلاعات مهمي را در رابطه با سير تکاملي نهاد مخفي وکالت پس از امام صادق عليه السلام شهادت (148 ه/ 765 م) فراهم مي آورد و فلسفه قيام گروه هاي واقفيه را پس از امام هفتم عليه السلام در سال (183 ه/ 799 م) يادآور مي شود.
اثرکشي ماءخذ مهمي براي علماي بعدي اماميه؛ مانند شيخ طوسي (460 ه/ 1067 م) شد. شيخ آن را خلاصه کرد و عنوان «اختيار معرفة الرجال» به آن داد. (همان، ص 28، و نيز ر.ک: کليات في علم الرجال، جعفر سبحاني، ص 52).
[2] آثار شيخ طوسي موسوم به «الفهرست» و «الرجال» دو کتاب از چهار کتاب اصلي اماميه در رجال است. وي اسناد مختلفي را که موثق هستند يادآور شده، و خواننده را قادر مي سازد تا روابط بين علماي اماميه و وکلاي آن را در غيبت صغري کشف شد. (همان، ص 29).
[3] آثار شيخ طوسي موسوم به «الفهرست» و «الرجال» دو کتاب از چهار کتاب اصلي اماميه در رجال است. وي اسناد مختلفي را که موثق هستند يادآور شده، و خواننده را قادر مي سازد تا روابط بين علماي اماميه و وکلاي آن را در غيبت صغري کشف شد. (همان، ص 29).
[4] چهارمين اثر رجالي اماميه «فهرست اسماء مصنفي الشيعة» است که آن را احمد بن علي نجاشي (450 ه/ 1058 م) از اهالي کوفه به رشته تحرير درآورده است. او تعاليم شيعه را در آنجا فرا گرفت و آنگاه رهسپار بغداد شد. در آنجا با سيد مرتضي (436 ه/ 1044 م) يکي از علماي رهبري کننده اماميه همراه گرديد.
اقامت وي در اين دو شهر موجب شد تا با چهل و پنج تن از علماي اماميه که مدارک مربوط به دوران غيبت صغري را در اختيار داشتند تماس برقرار سازد. اين ماءخذ مراتب مختلف در نهاد امامت را روشن مي سازد و اطلاعات مفيدي را در آثاري که درباره غيبت، قبل و بعد از سال (260 ه/ 874 م) فراهم آمده به دست مي دهد. (همان، ص 29).