در دوران «غيبت صغري» که دوران آماده سازي جامعه شيعه براي ورود به عصر «غيبت کبري» و انقطاع از فيوضات مستقيم امام معصوم عليه السلام بود، بلکه کمي پيش از شروع «غيبت صغري»، دو امام دهم و يازدهم عليهماالسلام مردم را بر اساس رجوع به فقهاي مدرسه اهل بيت عليهم السلام پرورش مي دادند و زمينه را - هم از لحاظ فکري و هم از لحاظ عملي - براي مرجعيت فقها و استقلال آنان در اداره امور جامعه فراهم مي کردند.

در اين دوره کتاب هاي حديثي بسيار زيادي که در معرض تلف و گم شدن قرار گرفته و دوران تقيه و فشار بر شيعه شمرده مي شد، تلاشي جدي در جهت جمع آوري اين متون در متن واحد انجام گرفت و اولين مجموعه حديثي مهم شيعه را «محمد بن يعقوب کليني» در کتاب شريف «کافي» جمع آوري نمود که 4 برابر صحاح ششگانه اهل سنت در آن حديث از امامان معصوم عليهم السلام نقل شده است.

ضمنا راويان حديث طبقه بندي شده و درجه اعتبار هر کدام مورد بررسي و تحقيق قرار گرفته تا فقها با دور شدن از عصر حضور امام عليه السلام بتوانند به اطلاعات دقيق و صحيح نائل گردند.

همچنين فهرستهايي براي ثبت و ضبط مجموعه تاءليفات اصحاب ائمه عليهم السلام تهيه گرديد و متون فقهي گوناگوني آماده شد. و مرحله فقه استدلالي نيز آغاز گرديد. شيوه استنباط و فقاهت نيز کم کم شکل روشن خود را يافت. و تعدادي از مراکز علمي، آموزشي و تحقيقي تاءسيس ‍ گرديد.

دو مکتب فقهي عمده در اين دو دوران شکل گرفته بود؛ يکي مکتب فقهي «راويان حديث» با مرکزيت «قم»، و ديگري مکتب فقهي «متکلمان» يا «عقل گرايان» با مرکزيت «بغداد».