در عصر «غيبت صغري» از نظر پايگاه فکري، شيعه در وضعيت بهتري قرار داشت. شيعيان توانستند در اين دوره علماي بزرگي در رشته هاي مختلف فکري و علمي اسلامي، به جهان اسلام تحويل دهند؛ چرا که شيعيان با غيبت امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مواجه شدند و در يافتند که بيش از دوره هاي گذشته به حفظ و حراست از ميراث فرهنگي و روايات پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت آن حضرت نيازمندند. به همين جهت در اين دوره 70 ساله «غيبت صغري» کتابهاي پر ارزشي را به نگارش در آوردند.

در اين عصر «قم» و «کوفه» دو مرکز مهم علم و حديث شيعي بود. عالمان بزرگ شيعي؛ مانند «اشعري» ها، «حميري» ها، «ابن بابويه» ها، «فرات بن ابراهيم» و «احمد بن محمد خالد برقي»، در اين دو شهر دانش اندوختند و کتاب هاي با ارزش متعددي نوشتند.

اينک به طور مختصر به يادآوري برخي از نويسندگان شيعي اين دوره و کتاب هاي آنان مي پردازيم:

1 - «ابي القاسم، فرات بن ابراهيم بن فرات کوفي» (از اعلام غيبت صغري).

2 - «محمد بن مسعود بن عياشي» تميمي کوفي سمرقندي (از علماي اواخر قرن سوم هجري) نويسنده کتاب «تفسير عياشي».

3 - «محمد بن يعقوب کليني»، متوفاي (329ه -) نويسنده کتاب هايي؛ مانند «اصول کافي»، «روضه کافي» و چند اثر ديگر.

4 - «ابوعلي، محمد بن ابي بکر همام» (258 - 332 يا 336 ه -) نويسنده کتاب هايي؛ مانند «الانوار في تاريخ الائمه عليهم السلام»، «التمحيص في بيان موجبات تمحيص ذنوب المومنين» و... [1] .

5 - «احمد ابن واضح يعقوبي»، متوفاي (284 ه -) نويسنده کتاب تاريخ، مشهور به «تاريخ يعقوبي».

6 - «محمد بن حسن بن فروخ صفار»، متوفاي (290 ه -) نويسنده کتاب «بصائر الدرجات».

7 - «احمد بن محمد بن حسن بن خالد برقي»، متوفاي (274 يا 280 ه -) نويسنده کتاب «المحاسن».

8 - «علي بن حسين بن موسي بن بابويه قمي» پدر «شيخ صدوق» (260 - 328 ه -) «ابن نديم» مي نويسد: فرزندش «ابي جعفر، محمد بن علي» نوشته است که پدرش حدود 200 کتاب به رشته تحرير آورده است. «نجاشي» در «الفهرست» اسم 18 کتابش را يادآور شده است. [2] .

9 - «سعد بن عبدالله بن ابي خلف اشعري قمي»، متوفاي (300 ه -) او کتابهاي متعددي نوشته است؛ مانند «کتاب الرحمة» و «مناقب شيعه». [3] .

10 - «ابوالعباس، عبدالله بن جعفر حميري قمي» (از اعلام غيبت صغري) کتاب هاي زيادي نوشته است، از جمله کتاب «قرب الاسناد».

11 - «ابوجعفر محمد بن عبدالله بن جعفر حميري قمي» برخي نوشته اند که کتاب «قرب الاسناد حميري» نوشته است. [4] .

12 - «ابوزينب، محمد بن جعفر نعماني»، از شاگردان ثقة الاسلام «محمد بن يعقوب کليني»، نويسنده کتاب «الغيبة».