وضعيت فکري و سياسي - اجتماعي شيعه و رهبري آن در اين دوره داراي ويژگي هاي خاصي است.

به لحاظ «فکري»، اصول و احاديث شيعه، ضبط و نگهداري شده و شيوخ و رجالي تربيت يافته اند تا در بحران ها و حوادث رهگشاي مسائل و مشکلات باشند. حفظ اسلام از دستبرد منحرفان و روشنگري ها و موضع گيري ها به جا و پاسخگويي به مشکلات فکري و فقهي، و ايجاد توان و آمادگي در شيعيان براي پذيرش غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، از جمله اقدامات ائمه عليهم السلام در اين دوران است.

به لحاظ «سياسي»، رهبري شيعه به اجبار از «مدينه» به «سامرا» آورده شده و تحت نظارت و کنترل شديد به سر مي برد. عسکرين عليهماالسلام با پيش گرفتن سياست «تقيه» به تقويت و گسترش سازمان وکلا مي پردازد.

از ديگر اقدامات آنان، حمايت از برخي قيام هاي علويان و حفظ سرپرستي شيعيان و نفوذ دادن تعدادي از آنها در پست ها و مراکز حساس است.

از نظر «اجتماعي»، شيعيان در فقر و فشار و اختناق و محروميت به سر مي برند و رهبري شيعه علي رغم محصور بودن و ممانعت از تماس مردم و شيعيان با آنان از نفوذ زيادي در ميان همه اقشار جامعه، از شيعيان و توده مردم گرفته تا علما و بزرگان و اهل کتاب و امرا و وزرا برخوردار است.