امام زين العابدين (عليه السلام) در بيان علّت برتري مردمان زمان غيبت، نسبت به مردم ساير دورانها مي فرمايد:



[ صفحه 79]



«لاَنّ الله تعالي ذکرُه اعطاهم من العقول و الأفهام و المعرفة ماصارت به الغيبة بمنزلة المشاهدة.» [1] .

«زيرا خداي تعالي آنقدر از عقل و انديشه و دانش به آنان بخشيده که غيبت در نظر آنان به منزله مشاهده و حضور درآمده است.»

در اين ويژگي چهار نکته قابل تأمل وجود دارد:

يکي اينکه اين امتياز به همه مردم در عصر غيبت داده نشده بلکه اختصاص به شيعيان حضرت مهدي (عليه السلام) و منتظران او دارد، چنانکه امام سجّاد (عليه السلام) تصريح مي فرمايد:

«القائلون بامامته المنتظرون الظهوره.» [2] .

ديگر اينکه اين قوّت و فزوني عقل و دانش، وابسته به عطاي خداوند است. فيض و رحمت



[ صفحه 80]



اوست که چنين قدرت و رشدي را در انديشه و فهمِ مردم ايجاد مي کند. بنابراين بايد پذيرفت که آنچه خارج از دايره فيض و عطاي الهي است عقل و معرفت به شمار نمي آيد. اگرچه بيگانگان آنرا جزو افتخارات فلسفه و علم خود به حساب آورند. ويا حداقل بايد قبول کرد که عقل و دانش شيعيان تعريفي متمايز از تعريف علم و خرد ماديگرانه اغيار، و محدوده اي به مراتب فراتر از آن دارد.

سوّمين نکته اينکه عطاي الهي هرگز به معني اشراقي معجزه آسا و بدور از اسباب نيست و هيچ منافاتي با سعي و تلاش شيعيان منتظر در راه کسب معارف و تقويّت بنيانهاي خود ندارد. بلکه برعکس انگيزه ها کوششِ بيشتر و پويايي عميق تر در اين راه را تقويت مي نمايد، زيرا عطاي الهي همچون باران رحمتي است که اگر بر زمين شخم زده و آماده، و بر بذرهاي پاشيده و آفت نزده نازل گرديد ثمربخش و حيات آفرين و پربرکت و اعجاب انگيز است.



[ صفحه 81]



چهارمين نکته اينکه ثمره چنين قدرت و رشدي در عقل و دانش منتظران، يکسان ديدن غيبت و ظهور، و برخورد همگون بانهاني و پيدائي امام زمان (عليه السلام) است، که اين خود سر فصل بحثي گسترده پيرامون کيفيت مسئوليت پذيري و انجام وظايف آنان به شمار مي آيد و مجالي وسيع تر مي طلبد.