مي پرسند:

در روايات مربوط به حضرت مهدي (عج) بطور تواتر (بسيار) آمده که خداوند، پس از ظهور آن حضرت دنيا را پر از



[ صفحه 125]



قسط و عدل مي کند آنچنانکه پر از ظلم و جور شده است. [1] .

منظور از «قسط» و «عدل» و فرق بين اين دو چيست؟

پاسخ:

واژه «قسط» بيشتر در امور اقتصادي و توزيع اموال براساس عدالت اجتماعي بين افراد به کار مي رود، که در اين جهت هيچگونه تبعيضي نباشد [2] که در مقابل جور قرار گرفته است، ولي عدل يک معني عامي دارد که شامل عدالت در تمام ابعاد از عقائد و فرهنگ و سياست و... خواهد شد، که در مقابل ظلم است.

توسعه عدل و داد در حدي است که طبق بعضي از روايات نخستين گامي که امام قائم (عج) پس از خروج برمي دارد اين است که سخنگوي آنحضرت به جهانيان اعلام مي کند:

کساني که مي خواهند حج مستحب بجاي آورند، حجرالاسود و محل طواف را به کساني که حج واجب دارند، واگذار نمايند [3] ضمناً اين روايت حاکي از هجوم زياد مسلمين براي برگزاري حج است، براستي چقدر دامنه عدالت گسترش مي يابد؟

«قسط» و «عدل» هر دو بسيار مهم هستند، ولي رعايت «قسط»



[ صفحه 126]



بخصوص در حکومت اسلامي جاي خاصي دارد، مثلا در اسلام بايد بيت المال بطور تساوي در بين مستعقين، توزيع گردد، شيوه امام علي (عليه السلام) چنانکه بخوبي در گفتارش در نهج البلاغه پيداست، همين بوده است، داستان آهن گداخته در رابطه با برادرش عقيل که در خطبه 224 نهج البلاغه آمده، شاهد گويائي بر اين مطلب است اين همان قسط است.

و در خطبه 126 مي فرمايد:

«... وَلَوْ کانَ الْمالُ لِي لَسَوَّيْتُ بَيْنَهُمْ فَکَيْفَ وَ اِنَّمَا الْمالُ مالُ اللّهِ؛

اگر مال از شخص من بود، آنرا بطور مساوي تقسيم مي کردم، تا چه رسد به اينکه مال، از آن خدا است.»

از ديدگاه فقه اسلامي نيز مسئله چنين است، عالم بزرگ شيخ طوسي (ره) در کتاب «خلاف» (باب العين و قسمة الغنيمة) در مسأله44 گويد:

در بيت المال، بين مردم بخاطر شرافت و يا سابقه بيشتر در اسلام و يا دانش و زهد، فرقي نبايد گذاشت و شيوه امام علي (عليه السلام) همين بود... سپس مي گويد: اسم بيت المال، مطلق است و شامل همه مردم مي شود.

محقّق عاليقدر صاحب جواهر (رحمه الله) در جلد 16 نيز همين نظر را بيان مي کند.



[ صفحه 127]



آري در پاره اي از موارد بخاطر امور استثنائي، به بعضي بيشتر داده مي شود، مثلا در غنائم جنگي که يکي از منابع درآمد بيت المال است به جنگجويان پياده يک سهم و به جنگ جويان سواره دو سهم و به جنگ جوياني که از يک اسب بيشتر دارند، سه سهم داده مي شود، ولي اين فرق به خاطر مخارج خوراک آن اسبها است، و حاکي از تبعيض در تقسيم بيت المال نيست.

ناگفته نماند که منابع بيت المال متعدّد است:

1 ـ زکاة

2 ـ خمس

3 ـ انفال (غنائم جنگي جزء انفال است).

4 ـ جزيه (که از اهل کتاب گرفته مي شود).

5 ـ خراج؛ مقدار مالي که طبق قرارداد حکومت اسلامي و کارکنان زمين از محصول زمين يا قيمت آن گرفته مي شود، آنهم بايد از اراضي خراجيّه يعني از زمينهايي که مسلمين به اذن امام معصوم (عليه السلام) با قهر و غلبه يا از روي مصالحه از کفّار گرفته اند باشد.

6 ـ فَيئي (به معني بازگرداندن است) و منظور اموالي است که بدون زحمت از کفار بازگردانده شده و در اختيار مسلمين قرار مي گيرد، که طبق آيه 6 و 7 سوره حشر اين اموال مال خدا و رسول و بستگان پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و يتيمان و مستمندان و درماندگان راه خدا



[ صفحه 128]



است، بنابراين فرق است بين فيئي و غنائم جنگي.

(بايد توجّه داشت که در آمد فيئي، داخل در بيت المال نيست و اختيارش در دست رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) و بعد از آنحضرت در اختيار بستگان آنحضرت است و در زمان غيبت با ولي فقيه است تا به مصرف تعيين شده برساند.)

به هر حال قسط اسلامي که تقسيم و توزيع عادلانه بيت المال است بدون هيچگونه تبعيضي، در عصر حکومت درخشان امام عصر (عج) در اختيار مستحقين قرار مي گيرد [4] و به اين ترتيب امر توزيع که از مهمترين و پيچيده ترين شاخه هاي اقتصادي است بنحو عادلانه و احسن صورت مي گيرد و از شکاف عميق طبقاتي جلوگيري مي نمايد.

امروز امر توزيع ثروت در دنيا بقدري مفتضحانه است که مثلا در بعضي از کشورهاي آفريقائي، مردم دسته دسته از گرسنگي مي ميرند ولي در آمريکا و اکثر کشورهاي غربي هزاران دلار خرج ماهيانه سگ خانه شان مي نمايند، با توجه به اينکه اين دلارها و منابع آنها را از همين کشورهاي ضعيف، مثل زالو مکيده و برده اند.

مسلمانان منتظر امام قائم (عج) بايد هم اکنون در جهان، اين زمينه را



[ صفحه 129]



به وجود آورند، يعني دست استعمارگران و غارتگران جهاني را کوتاه کنند و ثروتهاي کلان خود را براي خود نگهدارند تا قسط و عدل اسلامي که از اهداف مهّم امام عصر (عج) است کم کم جامه عمل بپوشد و مستضعفان در فکر و عمل و در اقتصاد و توزيع و... بر سرکار آيند و به حقشان برسند.