شيخ الاسلام ابن تيميه به کساني که حديث متواتر را نفي کرده اند مي تازد، و تواتر را به دو قسم لفظي و معنوي تقسيم مي کند. در نظر وي عدد در تواتر شرط نيست، و تواتر نزد علماء حديث از غير آنها متمايز است. در باور ابن تيميه حديث «مَنْ کَذَبَ عَلَيّ مُتَعَمّدا...» تواتر لفظي دارد، و احاديث شفاعت، حوض و... داراي تواتر معنوي است.

از مجموع اين اظهار نظرها مي توان دريافت که تواتر در احاديث حوض هم لفظي و هم معنوي است. در روايتهاي مختلف جمله ها يکسانند، و در احاديث گوناگون معنا و مضمون واحدي مورد توجه و سفارش قرار گرفته است.

با توجه به اين نکته مي توان ادعا کرد که حديث ثقلين در دسته احاديث حوض قرار دارد، زيرا گذشته از پايان آن که به لفظ «حوض»



[ صفحه 44]



ختم مي شود، در برخي روايتها اوصاف حوض در آغاز آن آمده است. و اين خود بر جايگاه سندي اين حديث مي افزايد.

همچنين شايان ذکر است که مضمون حديث ثقلين با جملات ديگر نيز از پيامبر نقل شده است، که خود جنبه صدور آن را تقويت مي کند. در کتاب شفاء از پيامبر نقل شده که فرمود: «اُوصيکُم بِکتاب اللّه و عترتي». شما را به کتاب خدا و عترتم سفارش مي کنم. و در بحر الأنساب به نقل از پيامبر صلي الله عليه و آله وسلم آمده است: «حسبک کتاب اللّه و عترتي». کتاب خدا و عترتم شما را کافيست.

مناسب است پايان بحث سندي، با سخن مولوي رشيد الدين خان دهلوي در کتاب «ايضاحٌ لطافة المقال»، زينت يابد، وي مي گويد:

«آيا عاقلي تجويز مي کند که اهل سنت با وجود اين که مُتَشَبِّث بثقلين اند، و به حکم حديث «انّي تارکٌ فيکم الثَقَلين» تمسک را به عترت طاهره، مثل تمسک به قرآن لازم مي دانند. و حکم بوجوب محبت اهل بيت اطهار، مثل محبت سرور ابرار مي نمايند. با وجود روايت نمودن ايشان اخبار و احاديث فضائل حسنين را، که به درجه متواتر معنوي رسيده اند، بلا ضرورت داعيه بل وجود ورود احاديث حرمت بغض ايشان، اعتقاد [به] مضمون روايات وجوب حبّ اين حضرات نداشته باشند.»