اينک بايد به نقد دو ماخذي که توقيعات را از آنها نقل مي کنيم بپردازيم، و نويسندگان آنها را نيز بشناسيم، تا جاي هيچ گونه ترديدي در اسناد ما بر جا نماند، و احتمال جعل توقيعات کاملا برطرف شود. روش علمي تحقيقات تاريخي بنابر اين روش - که اخبار مذهبي را نيز شامل مي شود - بايد بر اسناد و مدارک کتبي که از ناقلان و مولفان دانشمند موثق بر جا مانده، و در زمان وقوع حادثه يا نزديک بدان تحرير شده تکيه شود، بدين جهت نويسنده نيز به کتابهايي استناد مي نمايد که در زمان غيبت صغري يا نزديک بدان نوشته شده، يا مولف مدتي بعد مي زيسته اما ماخذ اصيل دست اول را در اختيار داشته، و بدون واسطه از آنها نقل مي کند. در اين صورت احتمال تحريف و جعل بسيار ضعيف و در صورت اعتماد به نويسنده، ناوارد و نارواست. بر اين اساس دو ماخذي برگزيده شد که واجد اين مزايا بود و توقيعات از اين دو نقل مي شود



[ صفحه 19]



مگر اندکي که از اصول کافي - از کتب معتبر قديمي - نقل مي شود. نخستين آنها کمال الدين و تمام النعمه از محدث بزرگوار محمد بن علي بن حسين بن بابويه قمي معروف به شيخ صدوق مي باشد، و دومين کتاب الغيبه تاليف شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسي است. هر چند عظمت علمي و وسعت معلومات و تقواي اين دو دانشمند شيعي بحديست که شهرت جهاني يافته اند، و نويسنده نيازي به بسط کلام در اين باب نمي بيند، اما براي اينکه مختصر اطلاعي از شرح حالشان پيدا کنيم و به شخصيت علمي و مجاهدات اين دو فقيه، و صحت و اهميت کتابشان بيشتر پي بريم، در اين باب اندکي دامنه سخن را گسترش مي دهيم.